25 Temmuz itibariyle yürürlüğe giren ve Türk şirketleri üzerinde de dolaylı ancak hayati bir etkisi bulunan AB Kurumsal Sürdürülebilirlik Durum Tespiti Direktifi (CSDDD), şirketlerin insan hakları ve çevre üzerindeki etkilerini proaktif bir şekilde yönetmelerini zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda, şirketlerin öncelikle durum tespiti yaparak, etkili davranış kuralları oluşturması, yeşil dönüşüme yatırım yapması, raporlama mekanizmaları geliştirmesi ve düzenli raporlama yapması gerekmektedir. CSDDD, sadece bir uyum yükümlülüğü değil, aynı zamanda etik bir çerçeve ve iş fırsatları sunarak uzun vadeli başarıya önemli bir katkı sağlamaktadır.
Birleşmiş Milletler İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehberlik İlkeleri (UNGPs) ve OECD Çok Uluslu Şirketler için Sorumlu İş Yürütme Rehberleri'nden yola çıkılarak hazırlanan Kurumsal Sürdürülebilirlik Durum Tespiti Direktifi (“CSDDD”), insan hakları ve çevre konusunda önemli bir kazanım olarak görülmektedir.
Direktif, şirketlerin insan hakları ve çevre üzerindeki etkilerinin yönetimini zorunlu hale getiren yeni bir yasal düzenlemedir. Bu yönetim sorumluluğu, yalnızca şirketin kendisini değil, şirketin bağlı kuruluşlarının ve tedarik zincirindeki iş ortaklarının faaliyetlerinin etkilerini de kapsamaktadır. Bu doğrultuda şirketler, kendilerinin ve tüm paydaşlarının insan hakları ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini tespit edecek, önleyecektir ve azaltacaktır.
Direktifin ilk taslağındaki bazı ağır yükümlülükler, itirazlar sonucu hafifletilse de 5 Temmuz 2024'te AB Resmî Gazetesi'nde yayımlanan ve 25 Temmuz 2024'te yürürlüğe giren direktife uyum, mevcut haliyle de şirketler için kritik bir öneme sahiptir. Bununla birlikte CSDDD, yalnızca uyulması zorunlu bir yükümlülük olarak görülmemelidir. Direktife uyum, şirketleri insan hakları ve çevre üzerindeki etkilerini proaktif bir şekilde yönetmeye teşvik ederek hem etik bir çerçeve hem de birçok iş fırsatı sunmaktadır. Bu direktif şirketlere
- Daha fazla müşteri güveni ve çalışan bağlılığı,
- Daha iyi risk yönetimi,
- Artan rekabet gücü,
- Yatırımcı çekiciliği,
- İnovasyon ve
- Finansmana erişim
gibi faydalar sağlamaktadır. Bu sayede şirketler, sürdürülebilirlik odaklı iş modeli geliştirerek toplum nezdinde yarattığı itibar ile uzun vadeli başarıya kavuşacaktır.
Direktif Türk Şirketlerini Etkiliyor Mu?
Direktif kapsamına girmenin ölçütlerinden olan ciro eşiği (450.000.000 EUR) göz önüne alındığında, Türk şirketlerin çoğunlukla bu direktiften dolaylı olarak etkileneceğini söyleyebiliriz. Direktif kapsamındaki AB şirketi, tedarik zincirinde yer alan Türk şirketin insan haklarına ve çevreye olumsuz etkilerinden de sorumlu olacağından Türk şirketi de ilgili yükümlülüklere dolaylı olarak uyum sağlamak zorunda kalacaktır. Bir başka deyişle, AB'ye ihracat yapan Türk şirketleri için direktifin etkisi dolaylı ama hayati olacaktır.
Kapsama giren AB şirketinin, ticari ilişki gereğince Türk şirketini CSDDD'ye uyum sağlamak ile yükümlü kılması muhtemel olacaktır. Bu kapsamda, AB şirketinin Türk şirketinden aldığı sözleşmesel güvencede rücu ilişkisi, tazminat sorumluluğu, iyileştirme programları, periyodik raporlamalar, sözleşmenin haklı nedenle feshi gibi konular öngörülebilecektir.
CSDDD'nin yükümlülük eşikleri ve süreç içindeki gelişimi hakkında İngilizce olarak kaleme aldığımız bir önceki makalemize de buradan ulaşabilirsiniz
Uygulama ve Sorumluluk
Kurumsal sürdürülebilirlik durum tespitine ilişkin kurallar, idari denetim ve hukuki sorumluluk ilkeleri ile uygulanacaktır. İdari denetim; kuralların uygulanmasını denetleyecek ve etkili, orantılı ve caydırıcı cezaları içeren ihtiyati tedbir kararlarını yürürlüğe koyacak olan, Avrupa Komisyonu'nun kuracağı Avrupa Denetim Otoriteleri Ağı ile sağlanacaktır. Hukuki sorumluluk ise zarar gören kişileri tazminat alma hakkı ile sistemin bekçisi kılacaktır.
Direktifin 20.maddesine göre para cezaları şirketin net cirosunun %5'ine kadar çıkabilecektir. Ayrıca, CSDDD'ye uyum, şirketlerin yatırım almasında veya devlet nezdinde imtiyazların verilmesinde bir ölçüt haline gelebilecektir. Doğrudan CSDDD'ye tabi olmayan şirketler, direktif kapsamında iş ortaklarına sahip olmaları halinde, iyileştiremedikleri olumsuz çevresel veya insan hakları etkileri nedeniyle ilgili iş ortaklarına tazminat ödemek veya iş ortaklarıyla ilişkilerini sonlandırmak zorunda kalabilecektir.
Şirketler Ne Yapmalı?
1. Adım: Şirketler insan haklarına ve çevreye etkilerinin fotoğrafını çekmelidir, işe durum tespiti (due diligence) ile başlamalıdır:
Şirketler, insan hakları ve çevre konularındaki riskleri proaktif olarak yönetmek için durum tespiti politikası oluşturmalıdır ve bu politikayı risk yönetim sistemlerinin temel bir unsuru haline getirmelidir. Bu politika, şirketin uzun vadeli stratejisine ilişkin genel bir bakış sunmalı, şirketin ilgili tüm seviyelerinde uygulanacak prosedürleri açıklamalı ve davranış kurallarına uyumu sağlamak için alınan önlemleri detaylandırmalıdır.
Durum tespiti politikaları; güncel tutulmalıdır, en az 24 ayda bir gözden geçirilmelidir. Ancak önemli bir değişiklik meydana geldiği takdirde hızlı aksiyon alıp politikayı güncellemek gerekebilir. Bu önemli değişiklik şirketin kendi faaliyetlerindeki, bağlı ortaklıklarında veya iş ortaklarındaki, yasal veya ticari ortamdaki değişikliğe ilişkin olabilir.
Durum tespitinin risk yönetim sistemlerine dahil edilmesi, uluslararası çerçeveye uygun bir şekilde yapılmalı ve durum tespiti yükümlülüklerinin yerine getirildiğinden ve denetlendiğinden emin olunmalıdır. Bu doğrultuda,
- Mevcut yönetim sistemlerinin aktif kullanımı,
- Şirkete özgü bir risk yönetim sisteminin benimsenmesi ve
- Şirket bünyesinde insan hakları ve çevre sorumlusunun bulundurulması,
- Uyum komitesinin kurulması ve
- Uyum görevlisinin atanması
önem arz edecektir.
2. Adım: Şirkete ve tüm paydaşlara uygulanacak davranış kuralları (code of conduct) ortaya koymalıdır:
Şirket, şeffaflığı ve hesap verebilirliği artırmak, riskleri önlemek ve etik davranışı teşvik etmek için kendisine ve bağlı ortaklıklarına uygulanacak bir davranış kuralları politikası hazırlayacaktır. Bu davranış kuralları, aynı zamanda doğrudan ve dolaylı iş ortakları tarafından da izlenebilir olmalıdır. Davranış kuralları, tedarik, istihdam ve satın alma kararları da dahil olmak üzere tüm kurumsal fonksiyonlarda ve operasyonlarda uygulanmalıdır. Şirketler, çalışanlarına ve paydaşlarına önceden danışarak ortak akıl ile davranış kurallarını ortaya koymalıdır ve bu kuralların uygulanmasını takip etmelidir.
3. Adım: Yeşil dönüşüme yatırım yapılmalıdır:
Şirketler, Paris Anlaşması ve Avrupa İklim Yasası'nda belirlenen hedeflerle uyumlu olarak iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak için geçiş planları hazırlamalı ve uygulamalıdır. Kapsam dahilindeki şirketler, iş stratejilerini küresel ısınmayı 1,5°C'ye sınırlama hedefine uygun şekilde yeniden düzenlemeli ve net sıfır emisyona ulaşmak için somut adımlar içeren planlara sahip olmalıdır. Planlar, emisyon azaltma hedeflerini, karbon yakalama ve depolama projelerini, sürdürülebilir yatırımları, tedarik zinciri yönetimini ve şeffaflık ve raporlama mekanizmalarını içermelidir. Bu, şirketler için zorlu bir görev olsa da küresel ısınma ile mücadelede kritik önem taşır ve hem çevreye hem de hissedarlarına fayda sağlar.
4. Adım: Bildirim mekanizması ve şikâyet politikası oluşturulmalıdır:
Şirket iç ve dış paydaşlarının CSDDD'ye uyumla ilgili endişelerini veya şikayetlerini bildirmeleri için bir mekanizma kurmalıdır. Bildirim mekanizması sayesinde, bildirimlerin hızlı ve etkin bir şekilde ele alınmasını sağlamalıdır. Bu durum, birden fazla bildirim kanalı sunularak yapılmalı, şeffaflık ve erişilebilirlik sağlanmalıdır. Kişilere kimliklerini ifşa etmeden anonim olarak bildirimde bulunma seçeneği de mutlaka sunulmalıdır.
5. Adım: İş ortaklarından sözleşmesel güvenceler alınmalıdır:
Tedarik zinciri boyunca CSDDD'ye iş ortaklarının da uymasını sağlamak, bu doğrultuda iş ortaklarından taahhüt almak oldukça önemlidir. CSDDD'ye uymayan, insan haklarına ve çevreye olumsuz etkilerini izleyip azaltmaya çalışmayan veya bu konuda yetersiz kalan paydaşlara karşı iyileştirme programları, periyodik raporlama, tazminat yükümlülüğü ve son çare olarak da ticari ilişkinin haklı nedenle ve tek taraflı olarak feshini öngörmek gerekebilir. Ticari ilişkiyi zedelemeyen ve ticari hayatın hızına ket vurmayan dengeli bir taahhüt metni hazırlamak, adeta bir sanat eserinin titizliğini gerektirebilir.
6. Adım: Paydaşlarla iş birliği içinde hareket edilmelidir:
Tüm paydaşlarla açık ve şeffaf bir iletişim ve iş birliği yoluyla CSDDD'ye uyumu sağlamak için kapsamlı bir strateji geliştirilmelidir. Çalışanlar, yatırımcılar ve tedarik zincirindeki her aktör CSDDD hakkında bilgilendirilmeli, çalışanlara şirketin uyum planı öğretilmeli, paydaşlardan geri bildirim alınmalı ve CSDDD'ye uyumu artırmak için ortak iyileştirme çalışmaları yapılmalıdır.
7. Adım: Konu ile ilgili alınan önlemler periyodik olarak izlemeli ve raporlamalıdır. Ayrıca ana şirketin denetimine hazır olunmalıdır:
Alınan önlemlerin sürekliliği önem arz ettiğinden süreçlerin izlenmesi ve raporlanması gerekmektedir. Bu doğrultuda, öncelikle iç denetim yolu ile süreç takip edilmelidir. İç denetimler, tedarik zincirindeki ana şirket tarafından sözleşmesel ilişki çerçevesinde yapılacak olası bir denetime hazırlık teşkil edecektir.
8. Adım: Kamuyu bilgilendirme yükümlülüğü yerine getirilmelidir:
Direktifin sosyal sorumluluk boyutu, kamuyu aydınlatma yükümlülüğü getirmektedir. Bu yükümlülük, elverişli ortamlarda (ör: internet sitesi) dönemlik olarak yayımlanan raporlarla sağlanabilir.
Sonuç
CSDDD, bir yasal zorunluluktan öte, şirketlere etik bir çerçeve oluşturan ve birçok fırsat sunan uzun vadeli başarının anahtarı olarak görülmelidir. Bu direktif ile şirketler geleceğe hazırlanmakta; daha adil ve sürdürülebilir bir dünya için çalışmaktadır.
Kaynakça
Corporate sustainability due diligence. (tarih yok). European Commission: https://commission.europa.eu/business-economy-euro/doing-business-eu/sustainability-due-diligence-responsible-business/corporate-sustainability-due-diligence_en adresinden alındı
Directive (EU) 2024/1760 of the European Parliament and of the Council of 13 June 2024 on corporate sustainability due diligence and amending Directive (EU) 2019/1937 and Regulation (EU) 2023/2859Text with EEA relevance. (2024, June 13). EUR-Lex: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202401760 adresinden alındı
Overview of the Corporate Sustainability Due Dilligence Directive; Advancing Corporate Responsibility. (2024, May). European Coalition for Corporate Justice: https://corporatejustice.org/wp-content/uploads/2024/05/ECCJ-CSDDD-SUMMARY.pdf adresinden alındı
Proposal for a DIRECTIVE OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL on Corporate Sustainability Due Diligence and amending Directive (EU) 2019/1937. (2024, March 15). European Council - Council of the European Union: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-6145-2024-INIT/en/pdf adresinden alındı
The Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) - Directive (EU) 2024/1760. (tarih yok). The Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD): https://www.corporate-sustainability-due-diligence-directive.com/ adresinden alındı
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.