Halka kapalı anonim şirketlerde sermayenin onda birine karşılık gelen pay sahipleri azınlık olarak nitelendirilmektedir. Söz konusu azınlık pay sahiplerinin, anonim şirketler nezdinde ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun düzenlemeleri çerçevesinde azınlık pay sahibi oldukları şirketler bazında kullanabilecekleri haklar mevcuttur. Şirket pay sahipleri ayrıca kendi aralarında imzalayacakları pay sahipliği sözleşmesi ve mevzuatın izin verdiği ölçüde Şirket esas sözleşmesinde yapılan revizyonlar ile azınlık pay sahiplerini koruyucu hükümlere dair düzenlemeler de yapabilmektedir. Peki tüm bu düzenlemeler ile halka kapalı anonim şirketlerde azınlık pay sahipliği hakları nelerdir? Azınlık pay sahibi isek, haklarımızın koruma altına alınması için nelere dikkat etmemiz gerekmektedir?
MEVZUATTAN KAYNAKLI AZINLIK PAY SAHİPLERİNİN HAKLARI:
- Genel Kurulu Toplantıya Çağırma ve Gündeme Madde Ekleme Hakkı:
Azınlık pay sahipleri; yönetim kurulundan, yazılı olarak gerektirici sebepleri ve gündemi belirterek, genel kurulu toplantıya çağırmasını veya genel kurul zaten toplanacak ise, karara bağlanmasını istedikleri konuları gündeme koymasını isteyebilirler. Şirket yönetim kurulu, azınlık pay sahiplerinin talebinin kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren yedi iş günü içerisinde cevap vermek zorundadır.
Yönetim kurulu çağrıyı kabul ettiği takdirde, genel kurul en geç kırk beş gün içinde yapılacak şekilde toplantıya çağrılır.
Azınlık pay sahiplerinin çağrı veya gündeme madde konulmasına ilişkin istemleri yönetim kurulu tarafından reddedildiği veya isteme yedi iş günü içinde olumlu cevap verilmediği takdirde, aynı pay sahipleri şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden genel kurulun toplantıya çağrılmasını isteyebilir. Mahkemenin uygun görmesi halinde, genel kurul toplantı gündemini belirlemek ve genel kurul çağrı merasimlerini yerine getirmek üzere ilgili şirkete kayyım atanır.
- Bilgi Alma Hakkı:
Anonim şirket olağan genel kurullarından önceki 15 günlük sürede finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisi şirketin merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin incelemesine hazır bulundurulması zorunludur. Pay sahipleri, bu raporları inceleme hakkına sahiptir. Bu raporlardan finansal tablolar ve konsolide tablolar ise bir yıl süre ile anonim şirket merkezinde ve şubelerinde pay sahiplerinin bilgi edinmelerine açık tutulmalıdır. Her pay sahibi, gideri şirkete ait olmak üzere gelir tablosuyla bilançonun bir suretini isteme hakkına sahiptir.
Pay sahibi anonim şirket genel kurulunda; yönetim kurulundan, şirketin işleri; denetçilerden denetimin yapılma şekli ve sonuçları hakkında bilgi isteyebilir. Bilgi verme yükümü, Şirketin bağlı şirketlerini de kapsar.
Bilgi verilmesi istemi, sadece, istenilen bilgi verildiği takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken diğer şirket menfaatlerinin tehlikeye girebileceği gerekçesi ile reddedilebilir. Bilgi alma veya inceleme istemleri cevapsız bırakılan, haksız olarak reddedilen, ertelenen pay sahibi, reddi izleyen on gün içerisinde şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurabilir.
- Özel Denetim İsteme Hakkı:
Anonim şirketlerde, her pay sahibi, pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi için gerekli olduğu takdirde ve bilgi alma veya inceleme hakkı daha önce kullanılmışsa, belirli olayların özel bir denetimle açıklığa kavuşturulmasını, gündemde yer almasa bile, genel kuruldan isteyebilir.
Genel kurul, pay sahibinin özel denetim istemini onaylarsa, şirket veya her bir pay sahibi otuz gün içinde, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden bir özel denetçi atanmasını isteyebilir.
Anonim şirket genel kurulunda özel denetim isteminin reddedilmesi halinde, sermayenin en az onda birini oluşturan pay sahipleri (Azınlık) veya paylarının itibarî değeri toplamı en az bir milyon Türk Lirası olan pay sahipleri üç ay içinde şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atamasını isteyebilir.
Mahkeme istemi yerinde görürse, inceleme talep edilen konular kapsamında inceleme yapmak üzere bir veya birden fazla bağımsız uzman / özel denetçi görevlendirir. Özel denetçiler tarafından hazırlanacak rapor ilerleyen aşamalarda pay sahipleri tarafından şirkete ya da şirket yönetim kuruluna karşı ileri sürülecek taleplerin dayanağını oluşturabilecektir.
- Nama Yazılı Pay Senedi Basılmasını Talep Etme Hakkı:
Anonim Şirketlerde sermayeyi temsil eden paylar hamiline yazılı yahut nama yazılı olabilmektedir. Şirket sermayesini temsil eden paylar nama yazılı ise, anonim şirket azınlık pay sahibi, nama yazılı pay senedi basılmasını talep etme hakkına sahiptir.
- Genel Kurul Toplantısının Ertelenmesini İsteme Hakkı:
Anonim şirket olağan genel kurullarında finansal tabloların müzakeresi ve buna bağlı konuların görüşülmesi, sermayenin onda birine sahip pay sahiplerinin (Azınlık) istemi üzerine, genel kurulun bir karar almasına gerek olmaksızın, toplantı başkanının kararı ile bir ay sonraya bırakılması mümkündür.
- Fesih Davası Açma Hakkı:
Haklı sebeplerin varlığında sermayenin onda birine sahip pay sahipleri (Azınlık), şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden şirketin feshine karar verilmesini isteyebilirler. Ancak mahkeme, fesih yerine, davacı pay sahiplerine, paylarının karar tarihine en yakın tarihteki gerçek değerlerinin ödenip davacı pay sahiplerinin şirketten çıkarılmalarına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme karar verebilir.
Haklı sebep tanımı mevzuatta yer almasa da, Yargıtay'ın yerleşik içtihatlarına göre, şirketin kasıtlı olarak zarara uğratılması, çoğunluk pay sahiplerinin gücünü kötüye kullanması, şirketin amacına ulaşmasının tehlikeye düşmesi gibi haller somut şartlara göre haklı sebepler olarak değerlendirilebilir.
- Yönetim Kurulu Sorumluluk Davası Açma Hakkı:
Şirket kurucuları, yönetim kurulu üyeleri, yöneticileri ve tasfiye memurları, kanundan ve esas sözleşmeden doğan yükümlülüklerini kusurlarıyla ihlal ettikleri takdirde, hem şirkete hem pay sahiplerine hem de şirket alacaklılarına karşı verdikleri zarardan sorumludurlar Yönetim kurulu üyeleri ve yukarıda belirtilen diğer kişilerin kusurları ile şirketi zarara uğratmaları sebebiyle pay sahipleri tarafından yönetim kurulu sorumluluk davası açılabilmekte ve bu dava neticesinde mahkeme tarafından yönetim kurulu üyeleri ve diğer ilgili kişilerin zararları tazmin etmelerine karar verilebilmektedir
- Kurucuların, Yönetim Kurulu Üyelerinin ve Denetçilerin İbra edilmesini Engelleme Hakkı:
Kural olarak ibra edilmiş yönetim kurulu üyeleri aleyhine sorumluluk davası açılamaz. Ancak istisna olarak; kurucuların, yönetim kurulu üyelerinin, denetçilerin, şirketin kuruluşundan ve sermaye artırımından doğan sorumlulukları, şirketin tescili tarihinden itibaren dört yıl geçmedikçe sulh ve ibra yoluyla kaldırılamaz.
4 yılın sonunda bu kişiler kural olarak genel kurulda ibra edilerek sorumluluktan kurtulabilirler. Ancak, Kanun bu noktada azınlık pay sahiplerine önemli bir hak vermiştir ve kuruluş veya sermaye artırımından 4 yıl geçmiş olsa dahi, azınlık pay sahiplerinin sulh ve ibranın onaylanmasına karşı olmaları halinde sulh ve ibranın genel kurul tarafından onaylanmayacağı belirtilmiştir.
ŞİRKET PAY SAHİPLERİ ARASINDA İMZALANACAK PAY SAHİPLİĞİ SÖZLEŞMESİ'NDEN KAYNAKLANAN HAKLAR
Şirket pay sahipleri arasında zaman zaman pay sahipliği sözleşmesi imzalanarak, azınlık pay sahiplerine, mevzuattan kaynaklı haklarından daha fazla hak verilebilmektedir. İmzalanacak pay sahipliği sözleşmesi ile mevzuattan kaynaklanan haklar dışında, imtiyazlı pay sahipliği yaratılabileceği gibi, ticari anlaşmaya göre, yönetim kuruluna aday gösterme imtiyazı, oyda imtiyaz, üst düzey yöneticilerin atanması, özellikle sermaye artırımı & azaltımına yönelik genel kurul toplantı ve karar nisaplarının ağırlaştırılması, şirket için elzem işlemler bakımından yönetim kurulu toplantı ve karar nisaplarının ağırlaştırılması gibi hususlar bu tip sözleşmelerde sıkça düzenlenen hükümler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlara ek olarak, olası pay devirlerinde, mevcut pay sahiplerinin birlikte hareket etmesine yönelik, ön alım hakkı, birlikte satma hakkı gibi hükümler de pay sahipliği sözleşmesinde düzenlenip, azınlığın, diğer pay sahibi ile devir ihtimalinde birlikte hareket etmesine imkan veren hususlardır.
- ŞİRKET ESAS SÖZLEŞMESİ'NDE YER ALAN HUSUSLAR
Şirket pay sahipleri arasında yukarıda belirttiğimiz gibi bir pay sahipliği sözleşmesi imzalanarak şirketin günlük işleyişi ve pay sahiplerinin haklarının mevzuat dışında Türk Borçlar Kanunu'nu gereği sözleşme serbestisi kapsamında belirlenmesi de anonim şirketler için olağan bir işlem olarak son yıllarda sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Mevzuatın el verdiği ölçüde, şirket esas sözleşmesinde sermayenin pay gruplarına ayrılması, pay gruplarına yönetim kuruluna aday gösterme gibi imtiyaz tanınması, kar payı dağıtımında imtiyaz, genel kurul toplantılarında oy imtiyazı, yönetim kurulu karar ve toplantı nisaplarının belirli işlemler için (örneğin yıllık bütçenin onaylanması, belli miktardaki kredi sözleşmelerinin imzalanması) gibi hususlarda esas sözleşme kapsamında çokça başvurulan yöntemlerden biridir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
