Ücretle İlgili Çalışma Koşullarında Değişiklik

Bu yazi (Ücretle Ilgili Çalisma Kosullarinda Degisiklik) kapsaminda, öncelikle genel bir giris yapilarak, ücret ve türlerine iliskin kisa açiklamalar gerçeklestirilmis olup; daha sonra brüt ücret üzerinden ödeme politikasinin net ücret üzerinden ödeme seklinde degistirilmesi, bu hususun esasli degisiklik teskil edip etmedigi ve diger detaylar Yargitay kararlari, doktrin ve makaleler araciligiyla degerlendirilmistir.

Is Sözlesmesi ve Ücret Nedir?

Is sözlesmesi, Is Kanunu madde 8/1'de ifade edildigi üzere, bir tarafin (isçi) bagimli olarak is görmeyi, diger tarafin (isveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden olusan bir sözlesmedir. Dolayisiyla is sözlesmesi isçi ve isveren olmak üzere her iki tarafinda karsilikli hak elde ettigi ve borç altina girdigi sözlesmelerdir.

Bu baglamda is sözlesmesi kapsaminda asli ve yan yükümlülükler mevcut olmakla beraber; ücret ödeme, bagimlilik ve is görme temel unsurlar olarak ifade edilebilecektir. Ancak, dogrudan konumuzu ilgilendiren ücret konusu ve/veya borcuna deginmek isabetli olacaktir.

Bu kapsamda isçinin bagimli olarak is görme borcuna karsilik isverene düsen asli borcu, ücret ödeme borcu olarak ifade edilebilecektir. Isverenin asli borcu, ücret ve diger haklarin tam ve eksiksiz olarak isçiye ödenmesidir. Çünkü isçi, ücret ödeme karsiliginda verilen görevleri yerine getirmekte, isi gerçeklestirmektedir. Özünde is sözlesmesinin varligi, is görme ve ücret ödeme olmak üzere iki esasa bagli temellenmistir.

Bu anlamda konunun daha iyi aydinlatilmasi adina ücret ve ücret türlerinden öncelikle söz etmekte fayda olacaktir.

Is sözlesmesinin kurucu unsurlarindan olan ücret, 4857 Sayili Is Kanunu madde 32'de tanimlandigi üzere; bir kimseye bir is karsiliginda isveren veya üçüncü kisiler tarafindan saglanan ve para ile ödenen tutardir. Bu tutarin temel olarak brüt ve net olmak üzere iki sekilde yer aldigi görülmektedir ve genelde isverenin ücret ödeme politikasi dogrultusunda belirlenmektedir.

Asil ücret, isçinin gerçeklestirmis oldugu is görme edimine karsilik kendisine ödenen meblag olarak nitelendirilebilecektir.

Ücretin Türleri nelerdir?

Net ücret, net çiplak ücret ve net giydirilmis ücret olarak ikili ayrima tabi tutulabilecektir. Temelinde vergi yükümlülügü isverene ait olmasi sebebiyle vergi kesintilerinden etkilenmeyen yol, yemek, barinma, bayram harçligi, saglik gibi sosyal yardimlar ile; prim, ikramiye, komisyon, kardan pay alma gibi ücret eklerini içinde barindirmayan ücret türüdür. Net çiplak ücret sigorta primi ve damga vergisi düsürülerek isçiye ödenen ücret iken; net giydirilmis ücret brüt giydirilmis ücret üzerinden yasal vergi kesintilerinin (sigorta primi, damga vergisi vb.) gerçeklestirilmesi ile ortaya çikan ücrettir.

Is Hukuku'nda asil olarak kabul edilen brüt ücret ise temelinde yukarida belirtilen net ücrete ilaveten örneklendirilen ek ödeme ve sosyal yardimlarin toplamini kapsayan ve vergi yükümlülügünün isçiye ait olmasi sebebi ile vergi kesintilerine tabi olan ücret türü olarak nitelendirilebilecektir.

Ayni sekilde brüt ücret de brüt çiplak ücret ve giydirilmis çiplak ücret olarak ikili ayrima tabi tutulmaktadir. Brüt çiplak ücret, asil ücret disinda yan/ek ödeme eklenmeyen ve yasal kesintilerin yapilmadigi ücret iken; brüt giydirilmis ücret ise çiplak ücrete ilaveten yan ödemelerin eklenmesi sureti ile ödenen ücrettir.

Çalisma Kosullarinda Degisiklik ve Isverenin Yönetim Hakki Nedir?

Is sözlesmesi süreklilik unsuruna haiz bir sözlesme türüdür ve dolayisiyla hayatin olagan akisinda sürekli gelisen/degisen bir ortamda is sözlesmesinde çesitli degisikliklerin meydana gelmesi ve sözlesmenin bu degisikliklere uyarlanmasi/uygun hale getirilmesi zorunlu hale gelme potansiyeli tasimaktadir.

Bu degisikliklerin bir kismi esasli degisiklik kabul edilebilecekken; bir kismi tali yani ikincil unsurlarindaki degisikliklere karsilik gelmektedir. Bu baglamda incelenmesi ve degerlendirilmesi gereken ise Is Kanunu madde 22'de düzenlenen "Çalisma Kosullarinda Degisiklik" baslikli hükümdür. Bu hükme göre is sözlesmesinde gerçeklestirilecek bir esasli degisikligin ancak ve ancak isçiye yazili olarak bildirilmesi ve 6 is günü içinde isçinin yazili onayinin alinmasi seklinde belirtilen usule uygun olarak gerçeklestirilebilecegi belirtilmektedir. Isçinin yazili onayinin bulunmamasi halinde bu degisiklik isçiyi baglamayacaktir.

Elbette, anlasarak is sözlesmesi imzalayan taraflarin ayni sekilde anlasmak suretiyle is sözlesmesinde yer alan çalisma kosullarinda diledikleri zaman degisiklik gerçeklestirmeleri mümkündür. Ancak madde 22 kapsaminda isverenin tek tarafli olarak ve yazili olarak isçiye bildirilmeksizin veya onayini almaksizin is sözlesmesinde esasli bir degisiklik gerçeklestirmesi mümkün degildir. Çalisma kosullari isçinin is iliskisinde tabi oldugu bütün sart, hak ve yükümlülüklere karsilik gelen bir kavramdir.

Bu konuya detaylica inmeden önce "Yönetim Hakki"ndan söz edilmesi gerekmektedir. Esasinda bir is sözlesmesi hazirlanirken gerekli unsurlar ana hatlari ile belirtilmekte, ayrinti ve detaylar konusunda ise isverenin yönetim hakkina dayanarak doldurabilecegi sekilde bosluk birakilmaktadir. Çünkü devamlilik arz eden is iliskisinde gerçeklesmesi muhtemel problemler her zaman önceden tahmin edilememektedir.

Bu sebeple, genel ve ana hatlariyla düzenlenen is sözlesmesinin ayrintilarinin ileride gerçeklesecek bir degisim, gelisim ya da problem karsisinda isveren tarafindan kanuna ve is sözlesmesine aykiri olmamak kosulu ile doldurulmasinin saglanmasi zorunlu hale gelmektedir ve bu durum yönetim hakki olarak isimlendirilmektedir.

Isverene yönetim hakki ile hem var olan çalisma kosullarinda degisiklik gerçeklestirme, hem de dogrudan yeni bir çalisma kosulu düzenleme imkâni taninmaktadir. Isverenin tek tarafli olarak çalisma kosullarini degistirmesine imkân taniyan yönetim hakki ve Is K. m. 22'de belirtilen ve özel bir usul öngörülen çalisma kosullarinda degisiklik ayrimi önem kazanmaktadir. Is K. m. 22 yönetim hakkinin sinirlarini asan düzenleme ve degisiklikleri ilgilendirmektedir. Bu sebeple esasli degisiklik olarak nitelendirilmektedir.

Çalisma kosullarinda esasli degisiklik kabulünün gerçeklesmesi için isverenin yönetim hakki sinirlarini asan, sözlesmenin devamliligini isçi açisindan çekilmez kilacak ölçüde agirlastiran, isçinin aleyhine sonuç doguran ve dürüstlük kurali geregince isçinin kabul etmesinin beklenmeyecegi türdeki degisikliklerin gerçeklesmesi gerekmektedir.

Yargitay kararlarinda özellikle "isçinin durumunun agirlastirilmasi, isçinin degisiklikten önceki ve sonraki durumu karsilastirildiginda isçinin menfaatleri açisindan zararina degisiklik yapilmasi" seklinde bir ölçüte göre degerlendirme gerçeklestirilmektedir.

Ücrette Yapilan Degisiklik, Çalisma Kosullarinda Esasli Degisiklik Teskil Eder mi?

Bu anlamda çalismamizi ilgilendiren ücret degisikliginin yönetim hakki sinirlari içerisinde olup olmadiginin belirlenmesi önem arz etmektedir. Somut olayi, brüt ücretten net ücrete degisiklik olarak ifade edersek; degisikligin özelligi dikkate alinarak esasli olup olmadigi belirlenmelidir.

Önemle belirtmek gerekir ki; isveren isçinin lehine/yararina olmak kosulu ile çalisma kosullarinda -esasli degisiklik olsa dahi- tek tarafli degisiklik yapabilecektir. Isçinin yararinin bulundugu bir durumda, isçinin kendisi lehine bir degisikligi kabul etmemesi kural olarak dürüstlük kuralina aykiri bir duruma sebebiyet vermesi sebebi ile Is K. m. 22'nin uygulama alani bulamayacaktir.

Is K. m. 22'yi ilgilendiren temel husus, isçinin aleyhine sonuç doguran esasli degisikliklerdir. Bu sebeple öncelikle ücret degisikliginin hangi tür kapsama girdigi belirtilecek, daha sonra isçinin durumu incelenecektir. Çünkü Is K. m. 22 ancak isçinin aleyhine gerçeklestirilen bir esasli degisiklikte uygulanma imkâni bulabilecektir.

Basit bir formül ile ifade etmek gerekir ise; brüt ücret üzerinden sigorta primi, damga vergisi, gelir vergisinin ve diger ek ödemeler ile sosyal yardimin çikarilmasi ve asgari geçim indirimi (AGI)'nin eklenmesi ile net ücrete ulasilmaktadir.

Çalismamizin basinda açikladigimiz üzere; net ücret genel anlamda sosyal yardimlar, ek ödemeler ve yasal kesintilerden eklenmeyen ücret türüdür. Bu tür ödemeler net ücret ödemesinde dikkate alinmamaktadir. Dolayisiyla isçi eger net ücret üzerinden bir ödeme almakta ise, aldigi ücret aydan aya degismemekte ve yasal kesintiler isçiye yüklenmemektedir.

Ancak, brüt ücret net ücretin tam tersidir. Eger isçinin ücret ödemeleri brüt ücret üzerinden gerçeklestirilmekte ise yasal kesintiler, ek ödemeler ve sosyal yardimlar hesaba katilarak net ücrete ulasilmakta ve isçiye bu dogrultuda ödeme yapilmaktadir. Dolayisiyla yasal kesintiler isverene degil; isçiye aittir. Asagida brüt ve net maas politikasina dair iki adet örnek tablo yer almaktadir.

Tablo 1 – Brüt Üzerinden Bet Maas Hesaplama

Tablo 2 – Net Üzerinden Brüt Maas Hesaplama

Tablolar incelendiginde görülecektir ki; eger isçi maasini brüt üzerinden alirsa vergi kesintileri dogrudan kendisine ait olacaktir. Bu baglamda brüt ücret esasen isçinin aleyhine sonuç dogurmaktadir. Görünene göre elbette brüt ücret net ücretten daha fazladir. Ancak isçiye ait olan yasal kesintiler -özellikle gelir vergisi- noktasinda ciddi bir problem teskil etmektedir.

Örnegin, gelir vergisindeki artis sebebiyle brüt ücret ayni kalmakla beraber brüt ücret üzerinden hesaplanan net ücretin aydan aya düsmesine sebebiyet vermektedir. Çünkü isçinin aylik toplam kazancinin artmasi isçinin brüt maasi üzerinden kesilecek gelir vergisi oranini da dogrudan artirmaktadir. Kisacasi, eksilmeler dogrudan isçinin maasi üzerinden gerçeklesmektedir.

Bunun aksine, net ücret aydan aya sabit kalmakta; yasal kesintiler, ek ödemeler ve sosyal yardimlar gibi fazla ödemeyi isveren üstlenmekte; bu dogrultuda herhangi bir vergi degisikliginden/kesintisinden isçinin maasi etkilenmemektedir.

Brüt Ücretten, Net Ücrete Geçilmesi Durumu Nedir?

Bu baglamda; brüt ücret politikasindan, net ücret politikasina geçilmesi açikça isçinin lehine bir durum dogurmakta ve isçinin durumunu agirlastirmanin aksine iyilestirmektedir.

Brüt ücret politikasindan, net ücret politikasina geçilmesi dogrudan asli bir unsurdaki degisiklik olmasi sebebiyle; esasli degisiklik kabul edilmekle beraber, gerçeklestirilen bu degisikligin isçinin yararina olmasi sebebi ile, isverenin madde 22'de öngörülen usule uyma zorunlulugu bulunmamaktadir. Dolayisiyla, bu baglamda, bu hüküm uygulama alani bulamayacaktir. Isveren, isçinin lehine olan bu olumlu degisikligi isçiye yazili olarak bildirmeden ve onayini almadan tek tarafli olarak gerçeklestirebilecektir.

Ancak, bazi durumlarda ücrette olumlu bir degisiklik (artis) görünmekle beraber, eger bu degisiklik ayni zamanda isçiye ek bir sorumluluk getirmekte ya da çalisma sürelerinde artisa sebebiyet vermekte ise; isçi lehine oldugu sonucuna ulasilamamasi sebebiyle, çalisma kosullarinda esasli degisiklik kabul edilebilecektir.

Ancak, sadece brüt ücret üzerinden ödenen ücretlerin, net ücret üzerinden ödenmesine dair getirilen degisiklik, dogrudan çalisma kosullarinda esasli degisiklik kabul edilmeyecek ve m. 22 uygulama alani bulamayacaktir. Aksi bir durum olarak; ücrette indirim (ücret düsürülmesi) gerçeklestirilse idi; dogrudan Is K. m. 22 uygulama alani bulacak ve isveren tarafindan tek tarafli olarak degisiklik gerçeklestirilemeyecektir.

Yargitay 9. H.D. vermis oldugu "... isverenin isçi ücretlerinden her ne sekilde olursa olsun tek tarafli olarak eksiltme yapilamayacagi..." karar da dogrudan bu açiklamamizi desteklemektedir.

Son olarak, durumun yeni asgari ücret kapsaminda degerlendirilmesi önem arz etmektedir. Asgari Ücret Tespit Komisyonu 16 Aralik 2021 tarihli toplantisinda 2022 yilinda uygulanacak asgari ücret tutarini brüt 5.004,0 TL, net 4.253,4 olarak belirlemistir. Asgari ücret üzerindeki gelir ve damga vergisinin kaldirilmasi ise somut olayi incelememiz açisindan önemlidir. Gelir vergisinden mahsup edilen ve dogrudan gelir vergisi ile ilgili olan Asgari Geçim Indirimi (AGI) ise gelir vergisinin kaldirilmasi ile birlikte uygulama alani bulamayacaktir.

2022 yilindan itibaren 7349 Sayili Gelir Vergisi Kanunu ile Bazi Kanunlarda Degisiklik Yapilmasina Dair Kanunu'nun madde 3(b) uyarinca AGI yürürlükten kaldirilmistir. Esasen yalnizca SGK primi (%14) ve issizlik sigortasi (%1) varligini sürdürmektedir. Konunun daha iyi anlasilmasi adina asagida 2021 ve 2022 yilina ait brüt 5004 TL üzerinden hesaplanan bir tablo olusturulmustur.

Görülecegi üzere 2021 yilinda aydan aya sabit olan brüt ücret üzerinden düsülen gelir vergisindeki artis, Haziran ayindan itibaren net ücrete düsme/azalma olarak yansimaktadir. 2022 yilinda ise aydan aya sabit olan brüt ücret üzerinden damga vergisi, gelir vergisi ve dolayisiyla AGI'nin kaldirilmasi ile net ücretin de tüm ay boyunca sabit kaldigi görülmektedir. Dolayisiyla isçinin maasinda brüt ücret ödeme politikasi izlense dahi diger yillarda gözlemlendiginin aksine herhangi bir azalma söz konusu olmayacaktir.

Bu baglamda, 2022 yilinda brüt ücret ödeme politikasindan net ücret politikasina dogru bir degisiklik gerçeklestirilmesi; isçinin aleyhine ya da lehine bir sonuç dogurmamaktadir. Isveren açisindan da herhangi bir etkisi bulunmamaktadir.

Ufak bir bilgi vermekte fayda olacaktir. AGI; evli olan, esi çalismayan ve çocuklu çalisanlar üzerinde daha az vergi yükünün olmasini saglamakta idi. Bu uygulamanin kaldirilmasi ile bu kapsamdaki kisilerin ücretlerindeki artisin daha az olmasina sebebiyet verilmistir. Ancak, bu durum, net ya da brüt ücret ödeme politikalari açisindan herhangi bir degisiklik arz etmeyecektir. Çünkü AGI her iki türde ücret alanlar açisindan da kaldirilmistir. Dolayisiyla bu kapsamdaki kisilerin ücret artisi her türlü daha az gerçeklesecektir

Bu dogrultuda, 2022 yilinda brüt ücret üzerinden gerçeklestirilen ödemelerin, net ücret üzerinden gerçeklestirilecek sekilde yeniden düzenlenmesinin, çalisma kosullarinda esasli degisiklik kabul edilip edilmediginden ayrica söz etmekte fayda vardir.

2022 yilinda netten brüte ya da brütten nete ücret ödeme degisikligine yönelik bir düzenleme isçi açisindan ne olumlu ne de olumsuz bir durum yaratmaktadir. Burada, bu degerlendirmenin brüt ücret uygulamasindan net ücret uygulamasina geçiste gelir vergisinin kesilmemesi kaydiyla yapildigini da hatirlatmak gerekir.

Sayet isçinin bir önceki yilda aldigi net ücret üzerinden ödenmeye devam edildigi takdirde, gelir vergisinin kaldirilmasiyla brüt ücret alan isinin lehine olan durum, aleyhine olmak üzere evrilecektir. Yargitay kararlarinin üzerinde durdugu isçinin durumun agirlasmasi ölçütüne göre; isçinin durumunda herhangi olumsuz degisiklik de olmamaktadir. Isçinin lehine bir duruma sebebiyet veren degisiklik kapsaminda da degerlendirilememekte ve isverene tek tarafli degisiklik yapma imkâni da dogmamaktadir.

Dolayisiyla, is sözlesmesi kapsaminda asli bir unsur olan ücret üzerindeki degisiklik, dogrudan isçinin yararina da olmadigi için, çalisma kosullarinda esasli degisiklik kabul edilmelidir. Bu baglamda Is K. m. 22'de öngörülen yazili bildirim ve 6 isgünü içerisinde yazili onay alma zorunlulugu dogmaktadir.

Ilginizi Çekebilir:

• Son Vergi Düzenlemelerinden Sonra Çalisan Bordrolari Nasil Hazirlanacak?
• Kidem ve Ihbar Tazminati Nasil Hesaplanir?
• Uzaktan Çalisma Sürecinde Yemek Ücretleri.

Kaynakça

1. (https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423934892.pdf)
2. (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/756816)
3. (https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/726856)
4. (https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423934892.pdf)
5. (https://www.acarindex.com/pdfler/acarindex-02264303-0ea0.pdf)
6. (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1234930)
7. (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/95949)
8. (http://www.kasaroglu.av.tr/tr/Iscinin-Calisma-Kosullarinda-Aleyhe-Esasli-Degisiklik)
9. (https://ozay.av.tr/publication/is-sozlesmesinde-esasli-degisiklik-ve-hukuki-sonuclari)
10. (https://blog.isteasistan.com/tr/isverenin-ekonomik-sorunlar- dolayisiyla%C2%A0is%C2%A0akdinde-yapabilecegi%C2%A0esasli-degisiklikler/18)
11. (https://www.borsagundem.com/haber/agi-tarihe-karisiyor/1626874)
12. (https://brutmaas.net/maas-hesaplama/netten-brute/tablo)
13. (https://www.ekonomist.com.tr/calisma-hayati-ve-sosyal-guvenlik/asgari-ucret-2022-ne-kadar-agi-kalkti-mi-cocuk-yardimi-issizlik-odenegi-sigorta-primi-ve-tum-detaylar.html)
14. (http://www.uzeldanismanlik.com/isletmelerin-net-maas-odeme-politikasi-ve-goremedikleri-iscilik-zarari/)
15. (https://www.bilirkisiyiz.biz/?pnum=59&pt=)
16. Yargitay 9. H.D., Esas No. 2020/1499, Karar No. 2021/5105 Tarihi: 25/02/2021.
17. Yargitay 9.HD., Esas No. 1995/31367, Karar No. 1996/5335, Tarihi: 14.03.1996.
18. (https://www.pusulacom/blog/detay/258/net-maas-ve-brut-maas-nedir-nasil-hesaplanir)
19. (https://www.izmirbarosu.org.tr/Makale/5/is-hukukunda-degisiklik-feshi)

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.