Sosyal medya, kullanicilarin internet üzerinden
içerik ürettikleri, günlük hayatlarini
paylastiklari, yaratici islerini ortaya koyduklari interaktif
iletisim platformudur. Sosyal medyanin bulunusuna kadar, geleneksel
yöntemlerde her türlü yayin ve eser tek tarafli
olarak üretilip yayimlanirken, sosyal medya ile birlikte
tüm üretimler interaktif hale gelmis, yalnizca
sanatçilar degil, internet erisimi olan herkes eser ortaya
koyabilmeye baslamistir.
Internetin hayatlarimizin büyük bir
bölümünü doldurdugu günümüzde,
FSEK kapsaminda korunan eser sahiplerinin haklarinin internet
yoluyla da ihlal edilmesi durumu siklikla karsimiza
çikmaktadir. Bu nedenle ülkemizde FSEK'te telif
haklarina iliskin WIPO sözlesmeleri de dikkate alinarak
yapilan degisikliklerle fikrî haklarin korunmasi
amaçlanmistir. Kisilerin ortaya koyduklari
ürünler, yayinlar ve eserler sosyal medya üzerinden
kolayca baskalari tarafindan yeniden paylasilabilmekte, degisiklik
veya ekleme yapilabilmekte ve hiçbir izin alinmaksizin bu
eser, ürün ve yayinlar üzerinden gelir dahi elde
edilebilmektedir. Bu noktada, haklari ihlal edilen kisiler
çesitli kanuni yollara basvurma ihtiyaci duymaktadir.
Hak ihlali olmasi halinde kisilerin haklarinin korunmasi
için basvurulacak olan yolun tespit edilebilmesi için
öncelikle ihlalin türü belirlenmelidir. Eger
gerçekten bir telif hakki ihlali var ise 5846 Sayili Fikir
ve Sanat Eserleri Kanunu uyarinca öngörülen
önlemler alinacakken, telif hakki kapsamina girmeyecek bir
durum söz konusu ise Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun
eser niteligine haiz olmayan her türlü isaret, resim, ses
veya fotografa iliskin hükümleri ile diger mevzuatlara
bakmak gerekecektir.
5846 Sayili FSEK md. 4'te eser tanimi su sekilde
yapilmistir: "Güzel sanat eserleri, estetik degere
sahip olan; Yagli ve suluboya tablolar; her türlü
resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazilar
ve tezhipler, kazima, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden,
tas, agaç veya diger maddelerle çizilen veya tespit
edilen eserler, kaligrafi, serigrafi, Heykeller, kabartmalar ve
oymalar, Mimarlik eserleri, El isleri ve küçük
sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanati
ürünleri ile tekstil, moda tasarimlari, Fotografik
eserler ve slaytlar, Grafik eserler, Karikatür eserleri, Her
türlü tiplemelerdir. Krokiler, resimler, maketler,
tasarimlar ve benzeri eserlerin endüstriyel model ve resim
olarak kullanilmasi, düsünce ve sanat eserleri olmak
sifatlarini etkilemez." Yine ihtiyaç duyacagimiz
bir baska terim olan sinema eserleri ise FSEK md. 5'te su
sekilde tanimlanmistir: "Sinema eserleri, her nevi bedii,
ilmi, ögretici veya teknik mahiyette olan veya
günlük olaylari tespit eden filmler veya sinema filmleri
gibi, tespit edildigi materyale bakilmaksizin, elektronik veya
mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli
veya sessiz, birbiriyle iliskili hareketli
görüntüler dizisidir"
Hak ihlali halinde, yukaridaki tanimlar dikkate alinarak hak
ihlaline konu yayimin eser niteligine haiz olup olmadiginin tespit
edilmesi önem arz etmektedir. Nitekim, eser niteligini haiz
bir yayinin hak ihlaline ugramasi halinde Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu md. 66 – md. 72 uyarinca ilgili önlemler
alinabilecek ve hukuki yollara basvurulabilecekken yayinin eser
niteligine haiz olmamasi halinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md.
84 uyarinca ilgili önlemler alinacak olup bu durumda
"telif hakki" ihlalinden söz edilemeyecektir.
1. Eser Niteligine Haiz Bir Yayinin Sosyal Medya Üzerinden Hak Ihlaline Ugramasi Halinde:
Eser niteligine haiz bir yayinin hak ihlaline ugramasi halinde
dogrudan Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun ilgili
hükümleri uygulanir. Kanun uyarinca eserlerin mali,
manevi ve baglantili haklari bulunmaktadir. Bu haklar kisaca
"telif haklari" olarak ifade edilmektedir. Telif
haklarinin ihlal edilmesi halinde; erisimin engellenmesi ve/veya
içerigin çikarilmasi talebinde bulunulmasi,
Cumhuriyet Savciligina sikayette bulunulmasi ve hukuk davasi
açilmasi gibi yöntemler izlenecektir.
Eser sahibinin mali haklari; isleme, yayma, çogaltma,
temsil ve umuma iletim hakkidir. Manevi haklari ise; umuma arz,
adin belirtilmesi, eserde degisiklik yapilmasini men etme ile eser
sahibinin malik ve zilyetlere karsi haklaridir. Sosyal medya
üzerinden, bir eserin izinsiz bir sekilde yayimlanmasi halinde
eser sahibinin mali haklarindan olan umuma iletim hakkinin ihlal
edildigi söylenebilecektir. Zira mali haklardan olan umuma
iletim hakki; bir eserin aslini veya çogaltilmis
nüshalarini, radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya
telsiz yayin yapan kuruluslar vasitasiyla veya dijital
iletim de dahil olmak üzere isaret, ses ve/veya
görüntü nakline yarayan araçlarla
yayinlanmasi ve yayinlanan eserlerin bu kuruluslarin yayinlarindan
alinarak baska yayin kuruluslari tarafindan yeniden yayinlanmasini
ifade eder. Bu nedenle, internet üzerinden yapilan her
türlü yayin umuma iletim hakkini ihlal etmektedir.
Bu hususta FSEK Madde 71/1 ile "Bir eseri, icrayi,
fonogrami veya yapimi hak sahibi kisilerin yazili izni olmaksizin
isleyen, temsil eden, çogaltan, degistiren, dagitan, her
türlü isaret, ses veya görüntü nakline
yarayan araçlarla umuma ileten, yayimlayan ya da hukuka
aykiri olarak islenen veya çogaltilan eserleri satisa arz
eden, satan, kiralamak veya ödünç vermek suretiyle
ya da sair sekilde yayan, ticarî amaçla satin alan,
ithal veya ihraç eden, kisisel kullanim amaci disinda elinde
bulunduran ya da depolayan kisi hakkinda bir yildan bes yila kadar
hapis veya adlî para cezasina hükmolunur."
düzenlemesi yapilmistir. Bu çerçevede, bir
eserin internet ortaminda izinsiz bir sekilde yayinlanmasi halinde
eser sahibinin sikâyette bulunma hakki mevcuttur.
Ilgili maddenin gerekçesi: "Maddenin (1)
numarali bendi altinda seçimlik hareketli bir suç
tanimi yapilmistir. Söz konusu suç olusturan fiiller,
bir eseri hak sahibi kisilerin yazili izni olmaksizin bir ticari
faaliyet çerçevesinde islemek, çogaltmak,
dagitmak, yaymak, elektronik ortam da dahil olmak üzere
yayimlamak ya da hukuka aykiri olarak islenen veya
çogaltilan eserleri satisa arz etmek, satmak, ticari
amaçla satin almak, ithal veya ihraç etmek, elinde
bulundurmak ya da depolamak olarak gösterilmistir.
Suçun konusu bu Kanunla koruma altina alinan manevi veya
mali haklarin iliskin oldugu fikri eserdir. Bu suçun
olusabilmesi için, söz konusu seçimlik
hareketlerden birinin, hak sahibi kisilerin yazili izni olmaksizin
gerçeklestirilmesi gerekir." seklindedir. Bu
nedenle eserin internet ortaminda izinsiz bir sekilde yayinlanmasi
halinde direkt "Mali, Manevi veya Baglantili Haklara
Tecavüz" suçunun olustugundan bahsedilebilir. Bu
suç tipinde ilgili seçimlik hareketlerden herhangi
birinin, hak sahibinin yazili izni bulunmaksizin
gerçeklestirilmesi ile suç olusmaktadir. Bu nedenle,
sosyal medya üzerinden yapilan paylasimlara karsi telif
hakkini korumak için sikâyet yoluna gidilebilir.
Kullanilabilecek ikinci yöntem ise, erisimin engellenmesi
talebinde bulunmaktir. FSEK Ek Madde 4'ün getirmis oldugu
tedbir ile, ihlale konu eserlerin erisiminin engellenebilmesi
mümkündür. Söz konusu Ek Madde 4 uyarinca, eser
sahipleri ile baglantili hak sahiplerinin haklarinin servis ve
bilgi içerik saglayicilar tarafindan ihlali halinde, hak
sahiplerinin basvurulari üzerine ihlâle konu eserlerin
içerikten çikarilmasina karar verilir. Bu
prosedürün uygulanmasi için öncelikle eseri
yayinlayan içerik saglayicisina ihtarname gönderilerek
üç gün içinde ihlâlin durdurulmasini
istenmelidir. Içerik saglayicinin hak sahibinin ihtarina
üç günlük süre içinde uymamasi
halinde, eser sahibi Cumhuriyet Savciligina basvuru yaparak
üç gün içinde internete erisimi saglayan
servis saglayicidan ihlale devam eden içerik saglayicisina
verilen hizmetin durdurulmasini talep edebilir. Talebin yerine
getirilmesi sonucu ihlalin durdurulmasi halinde içerik
saglayicisina yeniden servis saglanilacaktir.
Bir diger yöntem ise hukuk davasi açarak zararin
tazminini talep etmektir. Bu hususta FSEK md. 66 ile md. 70
araliginda hukuk davalarina iliskin hükümler
düzenlenmistir. Bu hükümlere göre eser
sahibinin; tecavüzün ref'i ve men davasi açma
hakki, tazminat davasi, manevi tazminat davasi ve
tecavüzün olup olmadiginin tespiti davasi
açilabilir.
FSEK md. 68 uyarinca mali haklara tecavüz halinde talep
edilebilecek tazminat miktari belirlenmistir: "Eseri,
icrayi, fonogrami veya yapimlari hak sahiplerinden bu Kanuna uygun
yazili izni almadan, isleyen, çogaltan, çogaltilmis
nüshalari yayan, temsil eden veya hertürlü isaret,
ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla
umuma iletenlerden, izni alinmamis hak sahipleri
sözlesme yapilmis olmasi halinde isteyebilecegi
bedelin veya bu Kanun hükümleri uyarinca tespit edilecek
rayiç bedelin en çok üç kat fazlasini
isteyebilir." Isbu düzenleme
uyarinca tazminat davalarinda, söz konusu eserin umuma
iletilebilmesi için sözlesme yapilmis olmasi halinde
talep edilecek olan telif bedelinin üç kat fazlasina
kadar tazminat talebinde bulunulabilir.
2. Eser Niteligine Haiz Olmayan Bir Yayinin Hak Ihlaline Ugramasi Halinde:
Eser niteligine haiz olmayan bir yayinin izinsiz sekilde
paylasilmasi halinde; kisilik haklarinin ihlali hali var ise
erisimin engellenmesi talep edilebilecegi gibi, kisilik haklarinin
ihlalinin olmamasi ve yapilan paylasimin FSEK md. 84 kapsaminda
degerlendirilebilmesi halinde haksiz rekabet hükümleri
uygulanarak hem ceza yargilamasi hem de hukuk yargilamasi yoluna
gidilebilir.
5651 sayili Kanun'un 9. maddesinde, kisilik haklari ihlal
edilen kisilerin sulh ceza hakimine basvurarak içerigin
çikarilmasini ve/veya erisimin engellenmesini talep
edebilecegi düzenlenmistir. Bu hükümler uyarinca,
kisilik haklarinin ihlali niteligindeki paylasimlarda erisimin
engellenmesi ve/veya içerigin çikarilmasini talep
etmek mümkündür.
Nitekim, kisilik haklarinin ihlalinin olmasi veya olmamasi
halinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 84. Maddesi
hükmü uygulanabilecektir. Isbu hüküm uyarinca;
"Bir isareti, resim veya sesi, bunlari nakle yariyan bir
alet üzerine tesbit eden veya ticari maksatlarla hakli olarak
çogaltan yahut yayan kimse, ayni isaretin, resmin veya sesin
3 üncü bir kisi tarafindan ayni vasitadan faydalanilmak
suretiyle çogaltilmasini veya yayimlanmasini menedebilir.
Tecavüz eden tacir olmasa bile birinci fikra hükmüne
aykiri hareket edenler hakkinda haksiz rekabete
mütaallik hükümler uygulanir.
Eser mahiyetinde olmiyan her nevi fotograflar, benzer
usullerle tesbit edilen resimler ve sinema mahsulleri hakkinda da
bu madde hükmü uygulanir." Ilgili
hükme göre, eser mahiyetinde olmayan; fotograflar,
resimler ve sinema ürünleri hakkinda haksiz rekabet
hükümleri uygulanarak Cumhuriyet Savciligina
sikâyette bulunulabilecegi gibi tazminat davasi
açilmasi da mümkündür.
SONUÇ:
Sosyal medya üzerinden yapilan paylasimlar ile telif hakki ihlaline ugranilmasi haline iliskin olarak, hukukumuzda çesitli düzenlemeler yapilmistir. Eserlerin izinsiz paylasilmasi ve degistirilmesi gibi durumlarda hak sahipleri söz konusu yayinin kaldirilmasini talep edebilecek, konuyla ilgili sorusturma baslatilmasi için Cumhuriyet Savciligina basvurabilecek veya tazminat davasi açabilecektir. Sosyal medyaya iliskin düzenlemeler gün geçtikçe artmakta ve gelismektedir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.