ÖZET
Isverenin yönetim yetkisi kapsaminda isletmenin en iyi sekilde yürütülmesini saglamak adina almis oldugu kararlar isletmesel karardir. Alinan isletmesel karar sonucunda, isyerinde isçinin ise devami isletmesel nedenlerden dolayi saglanamayacak ise isverenin is sözlesmesini geçerli nedenle feshe konu etmesi söz konusu olabilecektir. Is sözlesmesinin geçerli nedenle feshi ise 4857 sayili Is Kanunu("Kanun")'nun 18. maddesinde düzenlenmistir. Ilgili madde kapsaminda isverenin is sözlesmesini feshedebilmesi için feshi, isçinin yeterliliginden veya davranislarindan ya da isletmenin, isyerinin veya isin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmasi gerekmektedir. Isbu makalemizde, isveren tarafindan alinan isletmesel kararin niteligi ve isletmesel karara dayandirilarak yapilan geçerli nedenle fesih ile isletmesel kararin Yargitay tarafindan denetlenmesi hususlari incelenmektedir.
Anahtar Kelimeler: I sletmesel Karar, Yönetim Hakki, Isletmesel Nedenler, Is Sözlesmesinin Geçerli Nedenle Feshi, Yargisal Denetim.
GIRIS
Is güvencesi kapsaminda olan bir isçinin is sözlesmesinin; Kanun uyarinca, isletmenin, isin veya isyerinin gereklerinden kaynaklanan bir sebeple feshedilmesi ve akabinde isçi tarafindan isverene ise iade davasi ikame edilmesi halinde, isverenin isletmesel sebeple yapmis oldugu feshin geçerli kabul edilebilmesi için Yargitay feshin hakliligini gösteren isletmesel bir kararin feshe dayanak olusturmasini aramaktadir. Yargitay'in yerlesik içtihatlari dogrultusunda, kural olarak her ne kadar isletmesel karar yargisal denetime tâbi tutulmasa da isletmesel kararin alinmasina ve içerigine iliskin olarak keyfilik denetimi yapilmaktadir. Bu kapsamda, Yargitay'in tutumu isletmesel kararin içeriginin denetlenmesi yönünde degil; alinan isletmesel karar neticesinde yapilan fesihte feshin son çare olmasi, tutarlilik, keyfilik, gereklilik ve ölçülülük ilkelerine uyulup uyulmadigi bakimindan denetim yapilmasi yönündedir.
1. "ISLETMESEL KARAR" KAVRAMI
Isverenin yönetim hakki, 6098 sayili Türk Borçlar Kanunu'nun "Düzenlemelere ve talimata uyma borcu" baslikli 399. maddesinde, "Isveren, isin görülmesi ve isçilerin isyerindeki davranislariyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimat verebilir. Isçiler, bunlara dürüstlük kurallarinin gerektirdigi ölçüde uymak zorundadirlar." seklinde hüküm altina alinmistir. Yönetim hakki kapsaminda degerlendirilen isletmesel karar alma özgürlügü ise, isverenin çalisma ve sözlesme hürriyetinin bir yansimasi olan girisim özgürlügüne dayanan anayasal bir haktir.1
Anayasal hak olarak tezahür eden isletmesel karar, isverenin yönetim hakki kapsaminda isletmenin en verimli olacak sekilde isletilmesini saglamak ve piyasadaki rekabet gücünü kaybetmemek adina üretim ve pazarlamaya yönelik olarak aldigi kararlardir. Bu dogrultuda, uygulamada isverenin aldigi isletmesel kararlarin temel olarak tesisat, stoklar gibi fiziksel veya materyal konulara, parasal degerlere veya çalisanlara iliskin aldigi kararlar oldugu görülmektedir.2 Nitekim, Yargitay da kararlarinda isletmesel karari "Isveren amaç ve içerigini belirlemekte serbest oldugu kararlar, yönetim hakki kapsaminda olabilir. Genis an lamda, isletme, isyeri ile ilgili ve isin düzenlenmesi konusunda, bu kapsamda isçinin is sözlesmesinin feshi dahil olmak üzere isverenin aldigi her türlü kararlar, isletmesel karardir. Isletmenin, isyerinin ve isin gereklerinden kaynaklanan fesihte, yargisal denetim yapilabilmesi için mutlaka bir isletmesel karar gerekir. Is sözlesmesinin is, isyeri veya isletme gereklerine dayali olarak feshi, isletmesel kararin sonucu olarak gerçeklesmekte, fesih islemi de isletmesel karar çerçevesinde degisen durumlara karsi isverene tepkisini olusturmaktadir. Bu kararlar isletme ve isyeri içinden kaynaklanan nedenlerden dolayi alinabilecegi gibi, isyeri disindan kaynaklanan nedenlerden dolayi da alinabilir."3 seklinde tanimlamaktadir.
Isverenin isletmenin verimliligi adina alabilecegi isletmesel kararin, seklî olarak geçerli olabilmesi için yazili olmasi gerekip gerekmedigi ise doktrinde tartisma konusudur. Yargitay kararlarinda isletmesel kararin yazili olarak alinma zorunlulugunun bulunmadigina vurgu yapildigi görülmektedir.4 Bununla beraber, olasi uyusmazliklarda isletmesel karara iliskin olarak ispat noktasinda problem yasanmamasi açisindan isletmesel kararlarin yazili olarak; örnegin, bir yönetim kurulu karari tesis edilmesi suretiyle alindigi görülmektedir.5
2. ISVERENIN ALDIGI ISLETMESEL KARARIN IS SÖZLESMESINE ETKISI: GEÇERLI NEDENLE FESIH
Kanun'un 18. maddesi "Otuz veya daha fazla isçi çalistiran isyerlerinde en az alti aylik kidemi olan isçinin belirsiz süreli is sözlesmesini fesheden isveren, isçinin yeterliliginden veya davranislarindan ya da isletmenin, isyerinin veya isin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadir." seklinde düzenlenmistir. Ilgili maddeden açikça anlasildigi üzere, is güvencesi kapsaminda olan bir isçinin is sözlesmesinin feshedilebilmesi için feshin isletmenin, isin veya isyerinin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayandirilmasi gerektigi hüküm altina alinmistir.
Nitekim, Kanun'un 18. maddesinin gerekçesinde isyerinden kaynaklanan geçerli sebeplerin isyerinin disindan veya içinden kaynaklanan sebepler olarak iki yönde degerlendirebilecegi belirtilmektedir. Isyeri disindan kaynaklanan sebepler; sürüm ve satis olanaklarinin azalmasi; talep ve siparis azalmasi; enerji sikintisi, ülkede yasanan ekonomik kriz, piyasada genel durgunluk, dis pazar kaybi, hammadde sikintisi gibi sebeplerle isyerinde isin sürdürülmesinin olanaksiz hale gelmesi, isyeri içi sebepler ise; yeni çalisma yöntemlerinin uygulanmasi; isyerinin daraltilmasi; yeni teknolojinin uygulanmasi; isyerlerinin bazi bölümlerinin iptal edilmesi; bazi is türlerinin kaldirilmasi gibi sebepler olarak örneklendirilmistir. Madde gerekçesinde isyerinden kaynakli sebeplere dayanarak is sözlesmesini fesheden isverenin, feshin son çare olmasi ilkesine riayet etmesinin önemi vurgulanmakta olup; geçerli sebep kavramina uygun yorum yapilirken sürekli olarak fesihten kaçinma olanaginin olup olmadiginin arastirilmasi gerektigi belirtilmektedir.
3. ISLETMESEL KARARIN DENETIMI
Isverenin isletmesel karar alirken dikkat etmesi gereken baslica husus; isletmenin ihtiyaçlari dogrultusunda alinacak olan isletmesel kararin, yönetim yetkisinin kötüye kullanilmasi seklinde tezahür etmemesidir. Bu dogrultuda, isçinin ve isletmenin menfaatleri arasindaki dengenin korunmasi oldukça büyük önem arz etmektedir. Aksi takdirde, isverenin almis oldugu isletmesel kararlara dayanarak yapilan fesihlerin olasi bir uyusmazlikta mahkemeler nezdinde geçersiz kabul edilme ihtimâli bulunmaktadir.6 Nitekim, 4721 sayili Türk Medeni Kanunu'nun 2. maddesinin "Herkes, haklarini kullanirken ve borçlarini yerine getirirken dürüstlük kurallarina uymak zorundadir. Bir hakkin açikça kötüye kullanilmasini hukuk düzeni korumaz." hükmü kapsaminda taraflarin haklarini dürüstlük kurallarina uygun ve iyi niyet çerçevesinde kullanmasi gerektigi, aksi taktirde yapilan islemlerin hukuk düzeni tarafindan korunmayacagi hüküm altina alinmistir.
Önemle belirtmek gerekir ki isverenin almis oldugu isletmesel kararlar, keyfilik denetimi disinda bir yargisal denetime tâbi degildir. Yargisal denetime tâbi tutulan husus, isverenin isletmesel karari neticesinde is sözlesmesinin feshi söz konusu ise feshin hukuken yerinde ve gerekli olup olmadigi ile fesih için feshin son çare olmasi ilkesine riayet edilip edilmedigi dogrultusundadir.7 Nitekim, Yargitay'in yerlesik içtihatlari da isverence alinan isletmesel kararlarin içerik bakimindan denetlenmesi degil, karar neticesinde yapilan fesihlerde tutarlilik, keyfilik, gereklilik ve ölçülülük ilkelerine uyulup uyulmadigi yönündedir; "Feshin isletme, isyeri ve isin gerekleri nedenleri ile yapildigi ileri sürüldügünde, öncelikle bu konuda isverenin isletmesel karari aranmali, bagli isveren kararinda is görme ediminde ifayi engelleyen, bir baska anlatimla istihdami engelleyen durum arastirilmali, isletmesel karar ile istihdam fazlaliginin meydana gelip gelmedigi, isverenin bu karari tutarli sekilde uygulayip uygulamadigi(tutarlilik denetimi), isverenin fesihte keyfi davranip davranmadigi( keyfilik denetimi) ve isletmesel karar sonucu feshin kaçinilmaz olup olmadigi (ölçülülük denetimi feshin son çare olmasi ilkesi) açikliga kavusturulmalidir. Dairemizin kararlilik kazanan uygulamasi bu yöndedir. (06.10.2008 gün ve 2008/30274 Esas, 2008/25209 Karar, 11.09.2008 gün ve 2008/25324 Esas, 2008/23401 Karar sayili ilamlarimiz). Isletmesel kararin amaci ve içerigini belirlemekte özgür olan isveren, isletmesel karari uygulamak için aldigi tedbirin feshi gerekli kildigini, feshin geçerli nedeni oldugunu kanitlamalidir. Isletmesel kararin amaci ve içerigini serbestçe belirleyen isveren, uygulamak için aldigi, geçerli neden teskil eden ve ayrica istihdam fazlasi doguran tedbire iliskin karari, sürekli ve kalici sekilde uygulamalidir. Isveren isletme, isyeri ve isin gerekleri nedeni ile aldigi fesih kararinda, isyerinde istihdam fazlaligi meydana geldigini ve feshin kaçinilmazligini kanitlamak zorundadir. Is sözlesmesinin feshiyle takip edilen amaca uygun daha hafif somut belirli tedbirlerin mevcut olup olmadiginin degerlendirilmesi, isverenin tekelinde degildir. Bir bakima feshin kaçinilmaz olup olmadigi yönünde, isletmesel kararin gerekliligi de denetlenmelidir. Feshin kaçinilmazligi ekonomik açidan degil, teknik denetim kapsaminda, bu kararin hukuka uygun olup olmadigi ve isçinin çalisma olanagini ortadan kaldirip kaldirmadigi yönünde, kisaca feshin son çare olmasi ilkesi çerçevesinde yapilmalidir. Is iliskisinde isletmesel kararla is sözlesmesini fesheden isveren, Medeni Kanun'un 2. maddesi uyarinca, yönetim yetkisi kapsamindaki bu hakkini kullanirken, keyfi davranmamali, isletmesel karari alirken dürüst olmalidir. Keyfilik denetiminde isverenin keyfi davrandigini isçi iddia ettiginden, genel ispat kurali geregi, isçi bu durumu kanitlamalidir."8 Isbu kararda da vurgulandigi üzere isverenin almis oldugu isletmesel karar neticesinde yaptigi feshin denetimi ekonomik açidan yapilmamaktadir. Yapilan denetim isletmesel kararin hukuka uygun olup olmadigi ve isçinin istihdami ihtiyacini gerçekten ortadan kaldirip kaldirmadigi ile isletmesel karar neticesinde yapilan feshin son çare olmasi ilkesine uygun olup olmadigina iliskindir.
Ilaveten, isverenin isletmenin gerekleri dogrultusunda alacagi isletmesel kararin içerigini belirlerken herhangi bir bilimsel veriye dayanmasi da gerekmemektedir. Ancak bazi hallerde isveren isletmenin giderlerinin belirli düzeyi astigina, giderlerin nasil azaltilabilecegine ve kar oraninin nasil arttirilabilecegine iliskin olarak birtakim arastirmalar ve raporlari alaninda uzman kisilerden talep edebilmektedir.9 Nitekim, isletmesel nedenlerle yapilan fesihlerde Yargitay vermis oldugu bazi kararlarda bazi hallerde isverence yapilan feshin geçerli nedene dayanip dayanmadiginin tespiti için gerekli arastirmalarin yapilmasi ve raporlarin hazirlanmasi akabinde feshin geçerli olup olmadigina karar verilmesi gerektigi yönünde hüküm kurmaktadir. Ancak söz konusu uygulama isverenler tarafindan isletmesel karar alinabilmesi için geçerlilik sarti olmayip olasi uyusmazliklarda isverenin ispat gücünü arttiran ve mahkemelerin karar verebilmesine yardimci olarak yargilama sürecini hizlandiran belgeler niteligindedir; "Is yeri gerekleri ve ekonomik sebeplere dayali geçerli sebeple fesihlerde öncelikle fesih için sebep gösterilen is yeri gereklerinin ve ekonomik nedenlerden olumsuz etkilenme bulunup bulunma diginin ve feshin de bunun sonucu olup olmadiginin baska bir anlatim ile isyeri gereklerinin ve ekonomik sebeplerle fesih islemi arasinda sebep-sonuç iliskisinin bulunup bulunmadiginin tespit edilmesi gerekir. Davali is yerinde muhasebeci, isletme uzmani ve is hukuku uzmani olmak üzere üç kisiden olusacak bilirkisi kurulu esliginde kesif yapilmadan, is yerinin mali bilançosu ve defterleri bilirkisi araciligiyla incelenmeden eksik incelemeyle karar verilmesi hatali olup bozmayi gerektirmistir."10
Isverenin almis oldugu isletmesel karar neticesinde isçinin is sözlesmesini feshedilebilmesi için dikkate almasi gereken bir diger husus ise feshin son çare olarak uygulanmasinin gerekliligidir. Yukarida yer vermis oldugumuz ölçülülük ilkesi ile iliskili olan feshin son çare olmasi ilkesine isveren tarafindan riayet edildigi yönünde degerlendirme yapilabilmesi için, isverence dayanilan geçerli sebebin isçinin is görme edimini yerine getirmesinde olumsuzluk yaratiyor olmasi ve fesihte dayanilan sebeple isçinin ifa etmekte oldugu is görme edimi arasinda illiyet bagi kurulmus olmasi gerekmektedir.11 Isletmesel karar ile hedeflenen amaca isçinin is sözlesmesinin feshi disinda baska bir yol ile ulasilabiliyorsa, yapilan feshin geçerli bir nedene dayandigindan söz etmek mümkün olmayacaktir. Nitekim, Yargitay tarafindan feshin son çare olmasi ilkesinin geçerli nedenle yapilan fesihlerde aranan baslica kriter oldugu da yerlesik içtihatlar ile sabittir; "hizmet süresi ve isletmenin büyüklügü dikkate alindiginda davacinin isletme içinde baska bir iste, ya da varsa davali isverenin ayni iskolunda diger isyerinde ayni iste degerlendirme olanaginin bulunup bulunmadigi arastirilmalidir. Sayet, sözü edilen ilke de dikkate alinmis ise feshin geçerli nedene dayandiginin kabulü ile davanin simdiki gibi reddi gerekir. Yapilacak arastirma sonucunda, feshin son çare olmadiginin anlasilmasi durumunda ise davanin kabulüne karar verilmelidir."12
Bununla birlikte, Yargitay vermis oldugu kararlarinda isverenin almis oldugu isletmesel karar neticesinde isçiye teklif ettigi çalisma kosullarini kabul etmemesi gerekçesiyle isçinin is sözlesmesini feshetmesi ve isletmenin isleyisinin saglanmasi geregi yeni isçinin ise alinmasi durumunu; yukaridaki ilkeleri riayet edilmis olmasi sartiyla feshin son çare olmasi ilkesine aykirilik olarak degerlendirmemektedir; "Somut uyusmazlikta; dosyadaki mevcut bilgi ve belgelerden otel olan davali isyerinde, yasanan terör olaylari, siyasi krizler vs nedeniyle müsteri azalmasina bagli olarak mali sikinti yasandigi, davali isverenin bu sikintiyi asabilmek için isletmesel karar alip, tüm çalisanlari toplayarak onlara birinci seçenek olarak; ayda 4 gün ücretsiz izin kullanmasi ve ücretinin (SGK primlerinin de ) bu oranda eksik olarak ödenmesini, ikinci seçenek olarak ise, denklestirme usulü çerçevesinde haftalik çalisma süresinin ortalama 38 saate düsürülerek ücretinin %15 oraninda düsürülmesi, yine aksi bir karar alinmadigi durumda 01.01.2017 tarihinden itibaren özlük haklarinin 31.08.2016 tarihindeki çalisma kosullari ile aynen devam edecegi yönünde teklifte bulunuldugu, bu seçeneklerden birisini kabul eden isçiler ile çalismaya devam edildigi, kabul etmeyen isçilerin ise tamaminin is akdinin 4857 sayili Is Kanunu'nun 22. maddesi geregi feshedildigi, bu isçilerin yerlerine kabul edilmeyen sartlari aynen kabul eden yeni isçiler alindigi, davali isveren mali sikintidan kurtulunca da kisa süre sonra normal düzene geçildigi anlasilmaktadir. Isverenin aldigi isletmesel karar feshin son çare olmasi ve ölçülü olmasi ilkelerine uygun oldugu gibi isverence tutarli bir sekilde de uygulanmistir. Her ne kadar çikartilan isçilerin yerlerine yeni isçiler alinmis ise de, ise yeni alinan isçiler çikarilan isçilerin kabul etmedigi seçeneklerden, birisini kabul etmeleri üzerine ise alinmakla birlikte, yeni isçi aliminin isletmenin devami için zorunluluk arz ettigi de ortadadir. Açiklanan nedenle feshin geçerli nedene dayandigi kabul edilerek ise iade davasinin reddi gerekirken yazili gerekçelerle kabulü hatalidir."13
Yukarida yer vermis oldugumuz Yargitay kararlarindan da anlasildigi üzere; isletmesel karara dayandirilarak yapilan fesihlerde, isverenin yapilan feshin tutarlilik, keyfilik, gereklilik ve ölçülülük ve feshin son çare olmasi ilkelerine uygun olup olmadigi hususlari inceleme konusu yapilmaktadir.
SONUÇ
Isverenlerce alinan isletmesel kararlar neticesinde yapilan fesih islemlerinin feshin son çare olmasi, tutarlilik, ölçülülük, gereklilik ve keyfilik ilkelerine riayet edilerek yapilmis olmasi isletmesel karara dayanarak yapilan fesihlerin olasi uyusmazliklarda geçerli kabul edilebilmesi açisindan önem arz etmektedir. Bununla birlikte, her ne kadar isletmesel kararlarin içerik denetimi Yargitay tarafindan yapilmamakta ise de isveren tarafindan alinacak isletmesel kararin isletmenin daha verimli yürütülebilmesi ve ekonomik çikarlarinin korunabilmesi için gerekli olduguna iliskin somut verilerin toplanmasi ve belgelenmesi, isletmesel kararin yazili olarak yapilmasi olasi uyusmazliklarda isverene ispat kolayligi saglayacaktir.
Footnotes
1 Mehtap YÜCEL BODUR, "Isverenin Isletmesel Karar Alma Özgürlügü", Is ve Hayat Dergisi, Agustos 2015, S. 140.
2 Tankut CENTEL, Is Güvencesi, Legal Yayincilik, Istanbul 2020, s.142.
3 Yargitay 9. Hukuk Dairesi'nin 22.02.2010 tarih ve E.2010/2290 sayili karari.
4 Yargitay 22. Hukuk Dairesi'nin 09.04.2014 tarih ve E.2014/6702 sayili karari.
5 Hakan KESER, Is Sözlesmesinin Bildirimli Feshinde Geçerli Sebep, Seçkin Yayincilik, Ankara 2016, s.399.
6 KESER, a.g.e., s.404.
7 KESER, a.g.e, s.413.
8 Yargitay 9. Hukuk Dairesi'nin 25.12.2014 tarih ve E.2014/27484 sayili karari.
9 KESER, a.g.e., s.416-418.
10 Yargitay 22. Hukuk Dairesi'nin 21.05.2012 tarih ve E.2011/8982 sayili karari.
11 KESER, a.g.e., s.405.
12 Yargitay 9. Hukuk Dairesi'nin 24.04.2007 tarih ve E.2007/11602 sayili karari.
13 Yargitay 9. Hukuk Dairesi'nin 18.04.2019 tarih ve E.2019/2021 sayili karari.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.