I. GİRİŞ
Ceza hukuku kapsamında alternatif çözüm yollarından bir tanesi de önödeme kurumudur. Türk Ceza Kanununun "Dava ve Cezanın Düşürülmesi" başlıklı Dördüncü Bölümü'nde yer alan ve önödeme, kanun ile belirlenmiş suçlara istinaden, soruşturma sonucunda hakkında kamu davası açılacak failin işlenen suçun cezasıyla bağlantılı olarak belirlenen parayı ödemesi halinde, fail hakkında kamu davası açılmaması ya da açılmış dava varsa davanın düşmesidir.Suçların değişik nedenlerden dolayı aşırı artışı sonucunda, mahkemelerin iş yükünü azaltmak ve zamandan tasarruf gibi amaçlarla önödeme kurumu birçok ülke tarafından uygulanmaktadır.
II. ÖNÖDEMENİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Önödeme kurumu ilk olarak Norveç hukukunda kabul edilmiş ve 1887 tarihli Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu'nun 287 ile 289. maddeleri arasında yer almıştır. Sonrasında 1889 tarihli İtalyan Ceza Kanununda kabul edilmiş ve 765 sayılı Türk Ceza Kanunu 119. maddesiyle de hukuk sistemimize girmiştir. Halihazırda ise 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 75. maddesinde düzenlenmektedir.
III. ÖNÖDEME'NİN KAPSAMI
Belirtmek isteriz ki uzlaşma kapsamında olan suçlar hakkında önödeme uygulanamamaktadır. Suç, sadece adli para cezasını veya kanunda öngörülen hapis cezasının üst sınırı 6 ayı geçmeyen suçlardan olsa bile, uzlaştırma kapsamında ise, faile önödeme önerisi yapılamamaktadır. Bu nedenle şikâyete bağlı suçların neredeyse tümü, uzlaştırma kapsamında olduğundan, önödemenin uygulama alanı dışında bulunmaktadır. Ayrıca, 5237 sayılı Kanunun75. maddesinin altıncı fıkrasına görebir kısım suçlar, ceza miktarları dikkate alınmaksızın önödemeye tabi olarak belirlenmiştir.
5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 75. maddesine göre sadece adli para cezasını gerektiren veya kanun maddesinde öngörülen hapis cezasının üst sınırı 6 ayı aşmayan hapis cezası gerektiren suçlara istinaden, belli bir miktar paranın şüpheli/sanık tarafından kendisine verilen sürede ödenmesi durumunda, soruşturma aşamasında kamu davasının açılmayacak ya da iddianame hazırlanıp davası açılmışsa, açılmış olan kamu davası düşürülecektir. 765 sayılı Türk Ceza Kanununda ise üst sınırı 3 ayı aşmayan suçlara ilişkin olarak önödeme müessesi uygulanabilmekteydi. Hukukumuzda gerek ön ödemeye konu suçun miktarı gerekse suç tiplerinin sayısının genişletilmesi ile mahkemelerin iş yükünde azaltılmaya gidilmektedir.
IV. ÖNÖDEMEDE USUL
Soruşturma evresinde Cumhuriyet Savcısının kamu davasının açılması için yeterli şüpheye ulaşması durumunda, Cumhuriyet savcısı tarafından şüpheliye önödeme emri şeklinde bir tebligat gönderilmektedir. Tebligatta şüphelinin devlet hazinesine ödenmesi gereken bedel ve ödemenin hangi süre içinde nereye yapılacağı, ödeme yapılmazsa sonuçları ayrıntılı olarak belirtilmelidir. Şüphelinin talebi durumunda ödeme 3 taksit halinde sağlanabilmektedir. Şayet taksitlerden birisi ödenmez ise soruşturma kaldığı yerden devam eder ve yeterli şüpheyi edinmiş olan Cumhuriyet savcısı tarafından muhtemelen iddianame hazırlanarak kamu davası açılır.
Özel kanun hükümleri gereğince davanın doğrudan mahkemeye intikal etmesi halinde de sanık, hâkim tarafından yapılacak bildirim üzerine bu madde hükümlerine göre belirlenecek miktardaki parayı yargılama giderleriyle birlikte ödediğinde kamu davası düşmektedir. Cumhuriyet savcılığınca madde kapsamına giren suç nedeniyle önödeme işlemi yapılmadan dava açılması veya dava konusu fiilin niteliğinin değişmesi suretiyle madde kapsamına giren bir suça dönüşmesi halinde de önödeme uygulanmaktadır. Bu kanun maddesinden de anlaşılmaktadır ki, soruşturma aşamasında kendisine önödeme teklif edilen şüpheli, dava sonra dava açıldığında tekrar önödemeden yararlanamayacaktır.
Ödemede bulunulması üzerine verilen kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlar ile düşme kararları, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilmektedir. Bu kayıtlar, ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından istenmesi hâlinde, bu maddede belirtilen amaç için kullanılabilmektedir.
TÜRKİYEDE ÖNÖDEME KURUMU
Alternatif Çözümler Daire Başkanlığının 2022 yılına lişkin önödeme kurumu istatistikleri incelendiğinde, söz konusu dönemde önödeme ile sonuçlanan toplam soruşturma sayısının 32884, önödemeye uyulmaması sonucu kamu davası açılan dosya sayısının 8925 olduğu, 25.646 dosyada ise önödeme işlemlerinin devam ettiği görülmektedir. Önödeme ile sonuçlanan dosyalardaki suç tiplerinin ise sırasıyla ve 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu'na muhalefet suçları (9162 dosya), karşılıksız yararlanma (6715 dosya), 6222 sayılı Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesi Hakkında Kanun'a muhalefet (6453 dosya), genel güvenliğin taksirle tehlikeye sokulması (5603 dosya), 6136 sayılı Kanuna muhalefet (1820) olduğu görülmektedir. Önödeme ile sonuçlanan soruşturma dosyalarındaki iller ise sırasıyla, İstanbul (7816 dosya), İzmir (1988 dosya), Ankara (1741 dosya), Adana (1616 dosya) ve Antalya (1361) olmuştur.
V. SONUÇ:
Önödeme kurumuyla ceza miktarı az olan bazı suçlarda, failin belli bir miktar para cezasını yargılanmaksızın, önceden ödemeyi kabul etmesiyle kamu davası açılmaması veya davanın düşürülmesini sağlayarak yargının işini azaltma, suçluyu cezaevi ortamından uzak tutarak suçun bulaşıcılığını giderme, bu sayede hem bireysel hem de kamusal açıdan yarar elde etme fonksiyonları yetine getirilir ve failin suçlu olarak damgalanmasını da önüne geçilmiş olur. Bizce doğru ve yerinde bir kurum olan önödemenin kapsamının genişletilmesi ve yurttaşın ceza mevzuatı ve uygulamaları hakkında daha çok bilinçlendirilmesi yerinde olacaktır.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
We operate a free-to-view policy, asking only that you register in order to read all of our content. Please login or register to view the rest of this article.