Στην Κύπρο, η κληρονομική διαδοχή της περιουσίας ενός αποβιώσαντα ρυθμίζεται, μεταξύ άλλων, από τις πρόνοιες του περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμου (Κεφ. 195) και του περί Διαχείρισης Κληρονομιών Αποθανόντων Νόμου (Κεφ. 189).
1. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ – H ENNOIA TOY «DOMICILE»
Για να εφαρμοστεί η Κυπριακή Νομοθεσία σε θέματα κληρονομικής διαδοχής ενός αποβιώσαντα, αυτός θα πρέπει, κατά την ημέρα του θανάτου του, να είχε την κατοικία του («domicile») εντός της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η έννοια «κατοικία» («domicile») δεν αποτελεί συνώνυμο της οικίας ή της διαμονής του αποβιώσαντα αλλά ούτε και ταυτίζεται με τον τόπο θανάτου του ή την υπηκοότητα του αποβιώσαντα. Καθίσταται αδύνατο να δοθεί ένας συγκεκριμένος ορισμός στην έννοια του «domicile» καθ' ότι αυτή αποτελείται από διάφορους παράγοντες οι οποίοι λαμβάνονται υπ' όψη. Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτό που είναι απαραίτητο να καταδεικνύεται είναι το στοιχείο της μονιμότητας της κατοικίας, δηλαδή την εθελοντική πρόθεση ενός προσώπου να συστήσει την μόνιμη κατοικία του ιδίου και της οικογένειας του σε ένα μέρος, όχι για ειδικό ή προσωρινό σκοπό αλλά με μελλοντική διάρκεια. Γενικά, κάθε πρόσωπο αποκτά το domicile καταγωγής του το οποίο διατηρεί μέχρι να αποκτήσει, με δικές του ενέργειες, άλλο domicile επιλογής. Τέλος, η Κυπριακή Νομοθεσία διέπει την κληρονομική διαδοχή ακίνητης περιουσίας η οποία βρίσκεται εντός της Κυπριακής Δημοκρατίας, ακόμα και για πρόσωπα τα οποία κατά την ημέρα του θανάτου τους δεν είχαν Κυπριακό domicile. Σε κάθε περίπτωση, όπου υπάρχει αμφιβολία αναφορικά με το domicile του αποβιώσαντα και το δίκαιο το οποίο διέπει την κληρονομική του διαδοχή, το Δικαστήριο δύναται να εξακριβώσει τέτοιο θέμα μέσα από λεπτομερή εξέταση του ιστορικού του αποβιώσαντα.
2. ΤΡΟΠΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΔΟΧΗΣ
Η περιουσία ενός αποβιώσαντα δύναται να κληρονομηθεί και/ ή να διατεθεί με 2 τρόπους:
- Με διαθήκη – Το δικαίωμα προσώπου να διαθέσει την περιουσία του με διαθήκη δεν είναι απόλυτο αλλά περιορίζεται στο μέρος της διαθέσιμης μοίρας, ως επεξηγείται κατωτέρω.
- Εξ' αδιαθέτου – Όταν πρόσωπο αποβιώνει χωρίς ν' αφήσει διαθήκη, η περιουσία του δύναται να διανεμηθεί μέσω διαδικασίας διαχείρισης στους συγγενείς του, ανάλογα με τον βαθμό συγγένειας. Μέσω διαδικασίας διαχείρισης θα διανεμηθεί επίσης το μέρος της περιουσίας αποβιώσαντα, ο οποίος συνέταξε διαθήκη, αλλά δεν περιλαμβάνετε σ' αυτή καθώς επίσης και μέρος περιουσίας αποβιώσαντα ο οποίος άφησε διαθήκη όμως αποτελεί μέρος της νόμιμης μοίρας, ως επεξηγείται πιο κάτω.
3. ΚΑΤΑΡΤΗΣΗ ΕΓΚΥΡΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Κάθε πρόσωπο με σώας τας φρένας και άνω των 18 ετών μπορεί να καταρτίσει έγκυρη διαθήκη, σύμφωνα με τις τυπικές προϋποθέσεις οι οποίες περιλαμβάνονται στον περί Διαθηκών και Διαδοχής Νόμο (Κεφ. 195), και να διαθέσει ολόκληρη ή μέρος της διαθέσιμης μοίρας της περιουσίας του. Για να είναι έγκυρη μια διαθήκη πρέπει:
Να είναι έγγραφη και να εκτελεστεί, δηλαδή να υπογραφεί, με συγκεκριμένο τρόπο
- Να υπογράφεται στο τέλος ή στο κάτω μέρος από τον διαθέτη ή άλλο πρόσωπο κατ' εντολή και στην παρουσία του διαθέτη
- Να υπογράφεται στην παρουσία 2 ή περισσότερων μαρτύρων που παρίστανται ταυτόχρονα. Οι μάρτυρες επιβεβαιώνουν και προσυπογράφουν την διαθήκη στην παρουσία του διαθέτη και στην παρουσία αλλήλων. Οι μάρτυρες πρέπει να είναι πρόσωπα άνω των 18 ετών, να έχουν σώας τας φρένας και να υπογράφουν στο όνομα τους. Κληροδοσία σε διαθήκη η οποία αφήνεται προς όφελος μάρτυρα, ο οποίος υπογράφει την διαθήκη, καθίσταται άκυρη.
- Αν η διαθήκη αποτελείται από περισσότερα από ένα φύλλο χαρτιού, τότε κάθε φύλλο πρέπει να υπογράφεται ή μονογράφεται από ή για λογαριασμό του διαθέτη και των μαρτύρων.
Η πιστή τήρηση των πιο πάνω προϋποθέσεων καθώς επίσης και η προσεκτική σύνταξη μιας διαθήκης καθίστανται απαραίτητες για την εγκυρότητα της. Καμία κληροδοσία είναι έγκυρη εκτός εάν εκφράζει συγκεκριμένη πρόθεση.
Περαιτέρω, η εγκυρότητα μιας διαθήκης ή μέρος διαθήκης δύναται να αμφισβητηθεί εάν καταρτίστηκε μετά από εξαναγκασμό, απάτη ή ψυχική πίεση.
4. ΝΟΜΙΜΗ ΜΟΙΡΑ – Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ
Το Κυπριακό νομοθετικό πλαίσιο δεν επιτρέπει στους διαθέτες να διαθέσουν ελεύθερα τα περιουσιακά τους στοιχεία κατά βούληση μέσω διαθήκης. Ο Νόμος προστατεύει τα κληρονομικά συμφέροντα στενών συγγενών, ήτοι συζύγου, τέκνου ή κατιόντα τέκνου ή γονέα, για τους οποίους διαφυλάττει ένα σημαντικό μέρος της περιουσίας του αποβιώσαντα, την «νόμιμη μοίρα». Μια διαθήκη η οποία παραβλέπει την νόμιμη μοίρα, δεν είναι άκυρη αλλά το μερίδιο προς διάθεση θα μειωθεί ανάλογα έτσι ώστε να μην περιορίζεται η νόμιμη μοίρα. Με άλλα λόγια, εάν άτομο, το οποίο πεθαίνει αφήνοντας σύζυγο και δύο τέκνα, έχει συντάξει έγκυρη διαθήκη μέσω της οποίας διαθέτει όλη την περιουσία του στη σύζυγο και σε ένα εκ των τέκνων του, αποκλείοντας το άλλο, μόνο το ¼ της καθαρής αξίας της περιουσίας του μπορεί να διατεθεί στη βάση της διαθήκης. Κατά συνέπεια, τα ¾ της περιουσίας του αποβιώσαντα αποτελούν την νόμιμη μοίρα, η οποία θα διανεμηθεί κατά 1/3 μερίδιο στη σύζυγο και στα δύο τέκνα. Ως εκ τούτου, παρά το γεγονός ότι το ένα τέκνο του αποβιώσαντα αποκλείεται από τη διαθήκη, θα λάβει μέρος στην περιουσία του αποβιώσαντα ως νόμιμος κληρονόμος.
Καταληκτικά, απαιτείται προσεκτική εξέταση του νομοθετικού πλαισίου το οποίο διέπει τα θέματα κληρονομικής διαδοχής και η λήψη κατάλληλων ενεργειών πριν από τον θάνατο ενός προσώπου, προς αποφυγή σύνταξης είτε μιας άκυρης διαθήκης ή διάθεσης περιουσιακών στοιχειών στη βάση της νόμιμης μοίρας, εάν αυτή δεν είναι η επιθυμία του διαθέτη. Άλλοι εναλλακτικοί τρόποι μέσω των οποίων πρόσωπο το οποίο επιθυμεί να παραχωρήσει προς όφελος συγκεκριμένου ατόμου περιουσιακά στοιχείά μπορεί να το πράξει μέσω (α) της δημιουργίας Εμπιστεύματος, το οποίο δεν επηρεάζεται από τους νόμους περί διαδοχής και κληρονομίας και (β) σε περίπτωση ακίνητης ιδιοκτησίας, να προβεί σε μεταβίβαση της και εγγραφή δικαιώματος επικαρπίας προς όφελος του ιδίου.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.