Sermaye Azaltimi İşlemi̇nde Özelli̇kli̇ Durumlar Ve Vergi̇leme Hususlari

ÖZET

Ticaret şirketleri, işletmeye tahsis edilen veya işletmelerin ana sözleşmelerinde yer alan ve Ticaret Sicili nezdinde tescil edilmiş bulunan sermaye tutarlarını çeşitli sebeplerde Kanun hükümlerinin yer verdiği ölçüde artırabilmekte ya da azaltabilmektedirler.

Sermayenin işletmeden çekilmesi halinde vergilendirmenin ne şekilde yapılması gerektiği Kurumlar Vergisi Kanunu Genel Tebliği'nde açıklanmış olup 09/11/2022 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan 7420 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile sermaye azaltımında vergilemenin ne şekilde yapılacağına ilişkin açıklamalara yer verilmiş ve vergi uygulamasında 5 yıl sınırı getirilmiştir.

Halka açık ve halka kapalı şirketlerde sermaye azaltımı 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ("TTK")'nda yer alan hükümler çerçevesinde yapılmakla birlikte halka açık şirketler için ayrıca Sermaye Piyasası Kurulu ("SPK")'nun VII-128.1 sayılı Pay Tebliği ("Pay Tebliği")'nde sermaye azaltımı özel olarak düzenlenmiştir

Bu kapsamda, halka açık ve halka açık olmayan şirketlerde sermaye azaltımında ne gibi farklılıkların bulunduğu ile eş zamanlı sermaye azaltım ve artırımında ne gibi hususlara dikkat edilmesi gerektiği ve sermaye artırımı ile azaltımı bakımından bazı özellikli hususlar bu makalemizin konusunu oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler: Sermaye Artırımı, Sermaye Azaltımı, Eş zamanlı sermaye azaltımı ve artırımı, Vergileme, Geri Alınan Paylar.

GİRİŞ

Sermaye azaltım işleminin farklı nedenleri bulunmakla birlikte anonim şirketlerde sermaye azaltımının ihtiyari olduğunu belirtmek isteriz. Ancak Türk Ticaret Kanunu'nun 376. maddesine göre teknik iflas, bir sermaye şirketinin son yıllık bilançosuna göre sermaye ve kanuni yedek akçeler toplamının zarar nedeniyle karşılıksız kalması durumunda, şirketin özsermayesinin kaybedilmesi veya borca batık hale gelmesiyle sonuçlanabilir. Aynı madde hükmü şirketlerin mali yapıları bozulduğunda alınması gereken tedbirleri ve uygulanacak prosedürleri de düzenler.

Sermaye azaltımı veya artırımı işleminde hangi kaynaktan karşılandığına bakılmaksızın bir esas sermaye değişikliği oluşacaktır. Ancak sermaye artırımı ile sermaye azaltımının eş zamanlı gerçekleştirilmesi ve azaltılan tutar ile artırılan tutarın aynı olması durumunda esas şirketin sermayesinde herhangi bir değişiklik meydana gelmeyecektir.

İşbu makalemizde, TTK ile Kurumlar Vergisi Kanunu Genel Uygulama Tebliği hükümleri gereğince sermaye azaltım işlemlerinde dikkat edilmesi gereken hususlara yer verilecek ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ("KVK")'nun 32/B. maddesi kapsamında vergilendirmenin nasıl hesaplanması gerektiğine ilişkin değerlendirmelere yer verilecektir.

I. Şirketin Kendi Paylarını İktisap ve Sermaye Azaltımı

TTK'nın 379. maddesinde, bir şirketin kendi paylarını, esas veya çıkarılmış sermayesinin onda birini aşan veya bir işlem sonunda aşacak olan miktarda, ivazlı olarak iktisap edemeyeceği hükmü yer almaktadır. Buna göre esas/çıkarılmış sermayenin %10'unu aşmamak kaydıyla şirketin kendi hisselerini bedel karşılığı iktisap etmesi mümkün bulunmaktadır. Aynı Kanun'un 384. maddesinde iktisap edilen payların şirket için herhangi bir kayba yol açmadan devirleri mümkün olur olmaz ve her halde iktisaplarından itibaren üç yıl içinde elden çıkarılacakları belirtilmiştir.

• Sermaye piyasası mevzuatına tabi şirketler bakımından ise SPK'nın II-22.1 sayılı Geri Alınan Paylar Tebliği ("Geri Alınan Paylar Tebliği")'nin 19. maddesi uyarınca geri alınan paylar;
• Geri Alınan Paylar Tebliği'nin 9/1 ile 9/3 maddelerinde belirtilmiş olan şartlara uymak şartıyla süresiz olarak elde tutulabilir,
• Anılan Tebliğ hükümlerine aykırı olarak geri alınmışlarsa, geri alım tarihinden itibaren en geç bir yıl içinde elden çıkarılır. Bu süre boyunca satılamayan paylar sermaye azaltımı suretiyle itfa edilir,
• Ortaklığın ödenmiş veya çıkarılmış sermayesinin yüzde onunu aşan kısmı, herhangi bir kayba yol açmadan devirleri mümkün olur olmaz ve her halükârda elde edilmelerinden itibaren üç yıl içinde elden çıkarılır. Bu süre zarfında elden çıkarılmayan paylar sermaye azaltımı suretiyle derhal itfa edilir.

Geri Alınan Paylar Tebliği'nin 18. maddesine göre ise geri alınan paylar ortaklıkların genel kurullarında toplantı nisabının hesaplanmasında dikkate alınmamaktadır. Ortaklıkların elde ettikleri bedelsiz paylar dahil geri alınan payları, kâr payı ve yeni pay alma hakkı hariç hiçbir pay sahipliği hakkı da vermeyecektir.

Ayrıca yine sermaye piyasası mevzuatına tabi şirketler bakımından, Geri Alınan Paylar Tebliği'nin 19/6 maddesi uyarınca geri alınan payların itfa edilmesi suretiyle yapılan sermaye azaltımlarının "Fon Çıkışı Gerektirmeyen" sermaye azaltımı hükümlerine göre gerçekleştirileceği düzenlenmiştir.

Pay Tebliği'nin 19. maddesi ile de "Fon Çıkışı Gerektirmeyen" sermaye azaltımı hükümleri düzenleme altına alınmıştır. Mezkûr maddenin 10. fıkrasında ise söz konusu azaltımda TTK'nın 473/2 maddesi ile 474. ve 475. maddelerinin uygulanmayacağı düzenlenmiştir. Bu kapsamda TTK'da düzenlenen "alacaklıların haklarının güvence altına alınması müessesesi" söz konusu olmayacak ayrıca iki aylık bekleme süresi de gündeme gelmeyecektir.

Sermaye azaltımı ile eş zamanlı olarak sermaye artırımında bulunulduğu takdirde ise Pay Tebliği'nin 19/12 hükmü uyarınca "yönetim kontrolünü elinde bulunduran ortakların yeni pay alma haklarının tamamını kullanmaları zorunlu olup; bu suretle elde edecekleri payları, ihraç edilen payların borsada işlem görmeye başlamasından itibaren bir yıl süreyle borsada satamayacaklardır."

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun 94. maddesinin üçüncü fıkrasından sonra gelmek üzere 17/11/2020 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan 7256 sayılı Kanun uyarınca eklenen fıkra ile, tam mükellef sermaye şirketlerinin iktisap ettikleri kendi hisse senetlerini veya ortaklık paylarını iktisap ettikleri tarihten itibaren iki tam yıl içerisinde, sermaye azaltımı yoluyla itfa etmemeleri veya elden çıkarmamaları hâlinde, iktisap bedeli ile hisse senetlerinin veya ortaklık paylarının itibari değeri arasındaki fark tutarın iktisap tarihinden itibaren iki tam yıllık sürenin son günü itibarıyla dağıtılmış kâr payı sayılacağı ve bu tutarlar üzerinden %15 oranında vergi tevkifatı yapılması gerektiği hüküm altına alınmıştır.

14/02/2023 tarih ve 6791 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile stopaj oranı %0 olarak belirlenmişti.

Sonrasında 7343 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile yapılan değişiklik uyarınca, payları Borsa İstanbul'da işlem gören tam mükellef sermaye şirketlerinin 7 Temmuz 2023 tarihinden itibaren iktisap ettikleri kendi paylarına ilişkin olarak dağıtılmış kâr payı sayılan tutarlar %0 oranında, bunlar dışındaki tam mükellef sermaye şirketlerinin 7 Temmuz 2023 tarihinden itibaren iktisap ettikleri kendi paylarına ilişkin olarak dağıtılmış kâr payı sayılan tutarlar ise %15 oranında tevkifata tabi olacaktır.

KVK'nın "Sermaye Azaltımında Vergileme" başlıklı 32/B maddesinde ise sermaye azaltımında uygulanacak olan vergilemeye ilişkin esaslar belirlenmiştir. KVK Genel Uygulama Tebliği'nin ("Tebliğ") "32.4. Sermaye azaltımında vergileme1 " başlıklı bölümü kapsamında ise vergilemenin nasıl yapılması gerektiği hususunda detaylı açıklamalara yer verilmiştir.

2. Sermaye Azaltımında Uygulama

Kurumlar Vergisi Kanunu Genel Uygulama Tebliği'nin "32.4.8. Sermaye şirketlerinin kendi hisselerini iktisap etmesi sonucu yapılan sermaye azaltımı" başlıklı bölümünde "..tam mükellef sermaye şirketlerinin iktisap ettikleri kendi hisse senetleri veya ortaklık paylarını sermaye azaltımı yoluyla itfa etmeleri halinde, iktisap bedeli ile hisse senetlerinin veya ortaklık paylarının itibari değeri arasındaki olumsuz farkın, sermaye azaltımına ilişkin kararın ticaret siciline tescil edildiği tarih itibarıyla sermaye şirketleri nezdinde %15 oranında vergi kesintisine tabi tutulması gerekmektedir." açıklamalarına yer verilmiştir

Öte yandan, 9286 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile tam mükellef kurumlar tarafından; tam mükellef gerçek kişilere, gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmayanlara ve gelir vergisinden muaf olanlara dağıtılan kâr paylarında stopaj oranı 22 Aralık 2024 tarihinden geçerli olmak üzere %10'dan %15'e artırılmıştır.

Tebliğ hükümleri gereğince örnek hesaplamalar aşağıdaki gibidir.

• Öz Sermaye Kalemlerinin Sermayeye Eklendiği Tarihten İtibaren Beş Tam Yıl Geçtikten Sonra Kurumlar Tarafından Sermaye Azaltılması

Örnek; X A.Ş. İşletmesi 10.02.2019 tarihinde 100.000 adet kendi hisse senedini 1.000.000,00 TL bedel karşılığında satın almıştır. X A.Ş. 1.000.000,00 TL'ye iktisap ettiği kendi hisse senetleri için sermaye azaltım kararı almış ve alınan azaltım kararını 12.01.2025 tarihinde ticaret sicilinde tescil ettirmiştir. Hisselerin 12.1.2025 tarihi itibarıyla itibari değeri 17 TL'dir.

X A.Ş.'nin azaltım kararı öncesindeki bilançosundaki sermaye hesabında 12.000.000,00 TL yer almakta olup, bu tutarın;

• 2.000.000 TL'si ayni ve nakdi sermayeden
• 5.000.000 TL'si 2013 tarihinde sermayeye ilave edilen enflasyon düzeltmesi olumlu farkından
• 5.000.000 TL'si ise 2015 tarihinde sermayeye ilave edilen geçmiş yıl kârlarından oluşmaktadır.

Bu durumda, azaltılması planlanan 1.00.000,00 TL tutarındaki hisse bedeli için sermaye kalemlerinin sermayeye eklendiği tarihten itibaren beş tam yıl geçtiği anlaşıldığından, Tebliğ hükümleri gereğince sermaye unsurlarının toplam sermayeye oranlanması suretiyle azaltıma konu edilen tutar içerisindeki sermaye unsurlarının tespit edilmesi gerekmektedir.

(*) Söz konusu vergiler mükelleflerin hukuki durumuna göre değişebilecektir.

• Öz Sermaye Kalemlerinin Sermayeye Eklendiği Tarihten İtibaren Beş Tam Yıl Geçmeden Kurumlar Tarafından Sermaye Azaltılması

Örnek; Y A.Ş. işletmesinin 7.500.000,00 TL sermayesi bulunmaktadır. Kurum yetkili organı tarafından 3.000.000 TL sermaye azaltımı kararı alınmış ve bu karar 11.02.2025 tarihinde tescil edilmiştir. Y A.Ş.'nin azaltım kararı öncesi bilançosundaki sermaye hesabında 7.500.000,00 TL yer almakta olup sermayesinin kırılımı aşağıdaki gibidir:

Yer verilen bilgiler nezdinde, azaltılması planlanan 3.000.000,00 TL tutarındaki hisse bedeli için Tebliğ hükümleri gereğince öncelikle sermayeye eklenme tarihi beş tam yıllık süreyi geçmemiş unsurlardan karşılanması gerekmektedir. Bu kapsamda, azaltımın ilk olarak geçmiş yıl karlarından (2.740.000) yapıldığı kabul edilecektir. Kalan 260.000,00 TL'nin ise (3.000.000 – 2.740.000) kalan toplam sermayeye oranlanması suretiyle azaltıma konu edilen tutar içerisindeki sermaye unsurlarının tespit edilmesi gerekmektedir.

Bu kapsamda hesaplanan kurumlar vergisi ve stopaj kesintisine ilişkin hesaplama tablosu aşağıdaki gibidir:

(*) Söz konusu vergiler mükelleflerin hukuki durumuna göre değişebilecektir

3. Eş Zamanlı Sermaye Artırım ve Azaltımında Uygulama

Eş zamanlı sermaye azaltımı ve artırımı gerçekleştirilmesine ilişkin mevzuat hükümleri incelendiğinde, öncelikli olarak sermaye artırım işleminin dikkate alınacağına ilişkin bir hüküm bulunmamakla birlikte Mali İdare vermiş olduğu özelge bazında da eş zamanlı sermaye artırım ve azaltımında sermaye azaltım işlemine öncelik verileceğini belirtmiştir.

Öte yandan, Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı'nın 26.09.2013 tarih ve 64597866-125[6- 2013]-158 sayılı özelgesinde "İlgide kayıtlı özelge talep formunuzda, sermaye hesabınızın nakit artırımlar ile yeniden değerleme değer artış fonu, iştirakler değer artış fonu, emisyon primleri ve olağanüstü yedeklerin sermayeye ilavesinden oluştuğu, geçmiş yıl zararlarının sermaye azaltımı yolu ile mahsup edileceği ve sermayenin de eş zamanlı olarak azaltılan tutar kadar artırılacağı belirtilerek sermaye azaltımının hangi kalemlerden kaynaklandığının kabul edileceği hususu sorulmuş olup öncelikle, sermayeye eklenmiş olan yeniden değerleme değer artış fonunun, iştirakler yeniden değerleme değer artış fonunun şirketin sermaye azaltımı yapması sebebiyle işletmeden çekildiğinin kabulü ve işletmeden çekilen tutarların kurumlar vergisine tabi tutulması, Daha önce sermayeye eklenmiş olan, yeniden değerleme değer artış fonunun ve iştirakler yeniden değerleme artış fonunun geçmiş yıl zararlarına mahsubu işleminde nakden veya hesaben bir ödeme bulunmadığından, üzerinden kurumlar vergisi hesaplanarak ödenen yeniden değerlendirme artış fonunun, iştirakler değer artış fonunun geçmiş yıl zararlarına mahsup edilmesi işleminin, kâr payı dağıtımı olarak değerlendirilmemesi ve kâr payı dağıtımına bağlı vergi kesintisi yapılmaması, önceki yıllarda şirket sermayesine eklenmiş olan emisyon primlerinin ve olağanüstü yedeklerin geçmiş yıl zararlarına mahsup edilmesi işleminde nakden veya hesaben bir ödeme bulunmadığından kâr payı dağıtımı olarak değerlendirilmemesi ve kâr payı dağıtımına bağlı vergi kesintisi yapılmaması, son olarak da, şirket ortakları tarafından nakdi veya ayni olarak konulan sermayenin işletmeden çekildiğinin kabulü ve bu tutar üzerinden kurumlar vergisi hesaplanmaması ve kâr dağıtımına bağlı vergi kesintisi yapılmaması gerekmektedir." şeklinde açıklamalara yer verilmiştir.

Yer verilen özelgede de görüleceği üzere, Mali İdare vermiş olduğu özelge bazında da eş zamanlı sermaye artırım ve azaltımında sermaye azaltım işlemine öncelik verileceğini belirtmiştir.

Örnek: X A.Ş.'nin 12.01.2025 tarihi itibarıyla 12.000.000,00 TL olan sermayesini eş zamanlı olarak 1.000.000,00 TL azaltmış ve 555 Sıra No.lu VUK Tebliği uyarınca enflasyon düzeltme farkları tutarı olan 5.000.000,00 TL'yi sermayeye eklemeyi planlamaktadır

X A.Ş.'nin eş zamanlı sermaye azaltım ve artırım kararı öncesindeki bilançosundaki sermaye hesabının kırılımı aşağıdaki gibidir.

• 2.000.000 TL'si ayni ve nakdi sermayeden
• 5.000.000 TL'si 2013 tarihinde sermayeye ilave edilen enflasyon düzeltmesi olumlu farkından,
• 5.000.000 TL'si ise 2015 tarihinde sermayeye ilave edilen geçmiş yıl kârlarından oluşmaktadır.

Bu kapsamda, vergilemede sermaye azaltım işlemine öncelik verilecektir. Yer verilen örnekte sermaye kalemlerinin sermayeye eklendiği tarihten itibaren beş tam yıl geçtiği anlaşıldığından, Tebliğ hükümleri gereğince sermaye unsurlarının toplam sermayeye oranlanması suretiyle azaltıma konu edilen tutar içerisindeki sermaye unsurlarının tespit edilmesi gerekmektedir.

(*) Söz konusu vergiler mükelleflerin hukuki durumuna göre değişebilecektir.

İşlem sonucu X A.Ş.'nin sermayesi 16.000.000,00 TL (12.000.000 – 1.000.000+5.000.000) olacak ve 177.083,33 TL tutarında vergi yükü oluşacaktır.

SONUÇ

İşbu makale ile sermaye azaltımı ve artırımının eş zamanlı gerçekleştirilmesi ile geri alınan payların sermaye azaltımı yolu ile itfa edilmesi hususları mevzuat hükümleri bakımından incelenmiştir. Ardından ise sermaye azaltımı, artırımı ve eş zamanlı artırım azaltımının vergisel uygulamaları örnekler ile anlatılmıştır.

2024 kurumlar vergisi beyan döneminin yaklaşması ile şirketler enflasyon düzeltmesi işlemlerine ilişkin çalışmalarını artırmakta ve 555 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği kapsamında öz sermaye kalemlerine ait enflasyon farklarının sermayeye ilave edileceği hususu gündeme gelmektedir

Eş zamanlı sermaye azaltımı ve artırımı gerçekleştirilmesine ilişkin mevzuat hükümleri incelendiğinde, öncelikli olarak sermaye artırım işleminin dikkate alınacağına ilişkin bir hüküm bulunmamakla birlikte Mali İdare vermiş olduğu özelge bazında eş zamanlı sermaye artırım ve azaltımında sermaye azaltım işlemine öncelik verileceğini belirtmiştir.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.