III.BÖLÜM
MAKALE
I. Giriş
İş sözleşmesi kapsamında işçi ve işverenler birbirlerine karşı birtakım borçlar üstlenirler. İş sözleşmesi ile birlikte işçinin işverene karşı iş görme, işverenin düzenleme ve talimatlarına uyma, özen, sadakat ve rekabet etmeme gibi borçları söz konusu olurken işverenin de işçilerine karşı işçiyi gözetme, eşit davranma ve ücret ödeme borcu ortaya çıkmaktadır.
İşbu yazımızın konusu olan işverenin işçiyi koruma borcu, iş hukuku çerçevesinde işverenin, işçilerin sağlık, güvenlik ve refahını sağlama yükümlülüğünü ifade etmektedir. İşverenin işçiyi koruma borcunu yerine getirmesi, hem işyerindeki huzur ve güvenliğin sağlanması hem de yasal sorumlulukların yerine getirilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. İşverenin işçiyi koruma borcunun, mevcut olan mevzuat hükümleriyle birlikte dürüstlük ve iyi niyet kurallarına göre belirlenmesi gerekmektedir.
II. İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında İşçiyi Koruma Borcu
İşverenin işçiyi koruma borcunun en önemli unsurlarından birisi de iş sağlığı ve güvenliği kapsamında işverenin işçiyi korunmasıdır. İşverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemleri alma borcunun hukuki dayanağı TBK 417/2 ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 4.maddelerinde yer almaktadır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nda kanun koyucu tarafından işverenin koruma borcu kapsamındaki yükümlülükleri ayrıntılı olarak düzenlemiştir. İşveren, işçilerin sağlık ve güvenliğini sağlamak için gerekli olan bütün tedbirleri almak zorundadır. Bu kapsamda işverene birtakım yükümlülükler yüklenmiştir.
Öncelikle TBK 471/2 uyarınca işveren gerekli her türlü önlemi almakla yükümlüdür. İşveren, mali güçlükleri ya da bu konudaki bilgi eksikliğini ileri sürerek bu önlemleri almaktan kaçınamamaktadır;
TBK 417/2: "İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür."
6331 sk 4.md: "İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır."
İşveren işçinin kişiliğine saygı göstermek, işçiyi korumak, işyeri tehlikelerinden zarar görmemesi için iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak, işçinin özlük hakları ve diğer maddi çıkarlarının gerektirdiği uygun bildirimlerde ve davranışlarda bulunmak, işçinin çıkarına aykırı davranışlardan kaçınmakla yükümlüdür. İşveren gözetme borcu gereği çalıştırdığı işçileri iş yerinde meydana gelen tehlikelerden korumak, onların yaşam, bedensel ve ruhsal sağlık bütünlüklerini korumak için iş yerinde teknik ve tıbbi önlemler dâhil olmak üzere bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerekli kıldığı tüm önlemleri almak zorundadır.1
İşverenin gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almaması nedeniyle iş kazası meydana gelirse ve işçi bu kaza nedeniyle zarar görürse, işveren SGK tarafından yapılan ödemelerle karşılanmayan kısım için işçinin zararını tazmin etmekle yükümlüdür. Bunun yanı sıra SGK, zarar gören işçiye veya hak sahiplerine yaptığı ödemeler nedeniyle kusuru oranında işverene rücu hakkına sahiptir.
III. İşçinin Kişisel Haklarının Korunması
İşverenin işçiyi gözetme borcu, işçilerin kişisel haklarının korunmasını da içermektedir. İşçinin mahremiyetinin korunması, işçiye karşı mobbing-psikolojik tacizin önlenmesi ve işçilerin onuruna saygı gösterilmesi işçinin kişisel haklarının korunmasına verilebilecek örneklerdendir.
Kişilik hakları, devredilemeyen ve feragat edilemeyen şahsa sıkı sıkıya bağlı haklardandır. Kişilik hakları mutlak haklar olup herkese karşı ileri sürülebilmektedir.
İşçilik hakları Anayasal düzeyde, uluslararası alanda ve ilgili kanunlarda yer alan genel hükümlerle koruma altına alınmıştır. Yargıtay vermiş olduğu bir kararında kişilik hakkını"kişinin doğumla kazandığı, bağımsız varlığını ve bütünlüğünü oluşturan, hayat, beden ve ruh tamlığı, vicdan, din, düşünce ve çalışma özgürlüğü, onuru, ismi, resmi, sırları ile aile bütünlüğü ve duygusal değerlerinin tümü"olarak tanımlamıştır.2
Kişilik haklarının korunmasına yönelik işverene yüklenen yükümlülük en başta Anayasa'dan doğmaktadır. Anayasa'nın 12. Maddesi, 17. Maddesi, 19. Maddesi, 20. 24 ve 25. Maddeleri kişilik haklarını güvence altına almaktadır.2
Nitekim yukarıda belirttiğimiz 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu işverenin işçiyi gözetme ve koruma borcunun pozitif dayanağı olan ve içeriğini belirleyen hükümler içermektedir. Özellikle 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nda işverenin işçiyi koruma yükümlülüğünü uygulaması için yükümlülükleri emredici nitelikte olarak ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.
İşçilerin kişilik haklarına saldırının en sık rastlanan şekillerinden bir tanesi olan cinsel ve psikolojik taciz TBK'nın 417. Maddesinde düzenlenmiştir:
"İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür".
IV. Kişisel Verilerin Korunması
İşverenin işçiyi koruma borcunun bir diğer önemli unsuru ise kişisel verilerin işveren tarafından korunmasıdır. Kişisel verilerin korunmasında işçinin kendisine ait verilere erişim hakkı bulunmaktadır. Bu hak kapsamında işçinin; kendine ait verilerin ne zaman, kim tarafından ve hangi amaçla işlendiğini öğrenmesi, verilerin doğruluğunu ve haklarının ihlal edilip edilmediğini tespit etmesi sağlanmaktadır. Mevcut yasal düzenlemeler çerçevesinde işvereninin veri işleme ilkelerine uygun davranma, işçiden açık rıza alma, veri güvenliğini sağlama gibi yükümlülükleri bulunmaktadır. İşveren, veri sorumlusu olarak, işçilerin kişisel verilerini kanunun öngördüğü şekilde işlemek ve saklamak zorundadır. Böylece işçilerin verilerine erişim taleplerini karşılamalı ve bu verilerin doğru ve güncel olmasını sağlamalıdır.
Kişisel verilerin korunması kanunu uyarınca işverenler veri sorumlusudur. İlgili kanun uyarınca veri sorumlusu olan işverenlerin, işçilerine ilişkin bilgileri edinirken, bu bilgileri saklarken ve kullanırken ve aktarımını yaparken birtakım kurallara uyması gerekmektedir.
İş Kanununda 75.maddede düzenlendiği üzere işveren, işçi hakkında edindiği bilgileri dürüstlük kuralları ve hukuka uygun olarak kullanmak ve gizli kalmasında işçinin haklı çıkarı bulunan bilgileri açıklamamakla yükümlüdür. KVKK ile de birlikte işverenin işçiye ait verileri elde ederken, işlerken ve iletirken açık rıza alınması gerekmiştir. Yine KVKK'nın 10. Maddesi uyarınca; kişisel verilerin elde edilmesi sırasında işveren işçilere, kişisel verilerin hangi amaçla işlendiğini, veri sorumlusunun ve varsa temsilcisinin kimliğini, İşlenen kişisel verilerin kimlere ve hangi amaçla aktarılabileceğini, Kişisel veri toplamanın yöntemi ve hukuki sebebi, konusunda bilgi vermekle yükümlüdür.
İşverenler, işçilerinin verilerinin hukuka aykırı olarak işlenmesini, bu verilere hukuka aykırı olarak erişilebilmesini önlemek ve işçilere ait verilerin korunmasını sağlamak yükümlülüğü altındadır. Her ne kadar işveren bu nedenle tedbirleri alması için üçüncü kişileri görevlendirebilirse de Kişisel Verileri Korunması Kanunu uyarınca meydana gelecek zararlardan sorumluluğu devam edecektir.
V. Hukuki Yaptırımlar
İşverenin işçiyi koruma borcunu yerine getirmemesi durumunda, işçilerin hukuki yollara başvurarak haklarını arama imkanı mevzuat kapsamında bulunmaktadır. İşçiler, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmaması, mobbinge ve ayrımcılığa uğramaları gibi konularda hukuki yollara başvurabilirler. İşyerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinin alınmaması nedeniyle zarar gören işçi, işveren aleyhine maddi ve manevi tazminat davası da açabilmektedir. İşverenin işçiyi koruma borcu kapsamındaki, ihmali ya da kusurlu davranışı, bilerek ve isteyerek hareket etmiş olması ya da bunu istememekle birlikte önlemek için gerekli dikkat ve özeni göstermemesi, başka bir deyimle alınması gereken iş güvenliği önlemlerini almaması biçiminde ortaya çıkar. İşverenin gözetme ve koruma borcunu hiç veya gereği gibi ifa etmemesi halinde, işçi maruz kaldığı zarar durumuna göre, maddi ve manevi tazminat taleplerinde bulunabilir. Ayrıca bu borcun yerine getirilmemesi, işverenin kendisine düşen ifa hazırlıklarını yapmamış olması nedeniyle onun alacaklının temerrüdü durumuna düşmesine yol açabilir. İşçiler, işverenin yasal yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda Bakanlığa şikayette de bulunabilirler. Bakanlık, işyerinde denetim yaparak gerekli cezai işlemleri uygulayabilir. İşçiler, kişisel verilerinin hukuka aykırı şekilde işlenmesi durumunda da Kişisel Verileri Koruma Kurumu'na başvuruda bulunabilirler. İşçi, erişim hakkını kullanma taleplerini KVKK madde 13/1 gereğince veri sorumlusu olan işverene yazılı olarak iletecektir. İşveren, talebin niteliğine göre en kısa sürede ve en geç otuz gün içinde ücretsiz olarak sonuçlandırır. Ancak, işlemin ek bir maliyet gerektirmesi durumunda Kurulca belirlenen tarifedeki ücret alınabilir. Veri sorumlusu, talebi kabul eder ya da gerekçesini açıklayarak reddeder ve cevabını işçiye yazılı veya elektronik ortamda bildirir. İşçinin talebi kabul edilirse, veri sorumlusu olan işveren gereğini yerine getirmelidir. KVKK madde 14 ise, işçinin şikâyet hakkını düzenler. İşçi bu yola başvurmadan önce işverene başvuruda bulunmalıdır. Başvurunun reddedilmesi, verilen cevabın yetersiz bulunması veya süresinde cevap verilmemesi durumlarında işçi, veri sorumlusunun cevabını öğrendiği tarihten itibaren otuz gün ve her halde başvuru tarihinden itibaren altmış gün içinde Kurula şikâyette bulunabilir. Kişilik hakları ihlal edilen işçinin genel hükümlere göre dava açma hakkı da ayrıca saklıdır. İşçiler, işverenin koruma ve gözetme borcuna ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle uğradıkları maddi ve manevi zararlar için tazminat davası açabilirler. Diğer yandan 6331 sayılı Kanunun 13. Maddesine göre, işçinin yakın ve ciddi bir tehlikeyle karşılaşması halinde ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Bu durumda İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu acilen toplanarak kararını verirken, işveren derhal kararını verir ve durum tutanakla tespit edilir. Verilecek olan kararın, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilmesi gerekmektedir. Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi halinde çalışan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilmekte, çalışanların çalışmaktan kaçındığı dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları ise saklı kalmaktadır. Çalışanlar ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda ise yukarıda belirtilmiş olan usule uymak zorunda olmaksızın işyerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere gidebilme hakkına sahiptir. Çalışanların bu hareketlerinden dolayı hakları kısıtlanamaz.
- Sonuç
İşverenin işçiyi koruma borcu, iş sağlığı ve güvenliği, kişisel hakların korunması ve eşit muamele gibi çok boyutlu yükümlülükleri içerir. Bu borcun yerine getirilmesi, hem işverenin yasal sorumluluğu hem de işçilerin sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamında çalışabilmesi açısından büyük önem taşır. İşverenin bu yükümlülüklere uymaması durumunda, işçilerin hukuki yollara başvurarak haklarını arama imkanı bulunmaktadır. İşverenlerin, işçilerin haklarını koruma konusundaki sorumluluklarını yerine getirmeleri, işyerinde huzur ve verimliliğin sağlanmasına da katkı sağlar. İşçilerin sağlığı ve güvenliği, işverenin işyerindeki başarısı ve sürdürülebilirliği açısından kritik bir faktördür. Bu nedenle işverenler, işçilerin haklarını koruma konusundaki yükümlülüklerini ciddiyetle yerine getirmelidir.
KAYNAKÇA
1. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 2017/2369 E. 2019/749 K. 20.06.2019
2. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi'nin 2008/9966 E. 2008/5096 K. 10.04.2008 T. sayılı kararı.
3. Sarper Süzek, İş Hukuku,syf. 426
4. Sarper Süzek, İş Hukuku, syf. 438,439
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
