Teminat Mektubu, lehtarın muhataba karşı yüklendiği bir edimin yerine getirilmesini garanti etmek amacıyla banka tarafından muhataba hitaben verilen mektuplardır. Bu makalemizde banka teminat mektubunun kullanıldığı alanlar, banka teminat mektubunun hukuki niteliği, unsurları ve türleri açıklanacaktır.
Ticari hayatta tacirlerin birbirlerinin ödeme gücü hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları durumda, gelecekte alacaklarını tahsil etmek konusunda endişe duyan taraf, diğer taraftan bir teminat talep edebilir. Böyle bir durumda banka teminat mektupları alacaklıya, alacakların tahsili için güvence sağlar. Ticari hayattaki bu ihtiyaca binaen oluşmuş banka teminat mektuplarının uygulama alanı, artık yalnızca ticaret hayatına indirgenemez. Öyle ki, icra takibini durdurmak, kamu ihalelerine girmek, gümrük idarelerine sunmak, ihtiyati tedbir ya da ihtiyati haciz kararı alabilmek için de banka teminat mektupları kullanılmaktadır.
Hukuki Niteliği: Kefalet mi Garanti mi Karma mı?
Ticaret ve hukuk alanında böylesine geniş yer kaplamasına rağmen banka teminat mektupları hakkında herhangi bir tanım yahut yazılı düzenleme yapılmamış, öğretide banka teminat mektuplarının hukuki niteliği konusunda tam bir mutabakata varılamamıştır. Doktrinde kefalet sözleşmesi, garanti sözleşmesi ya da karma nitelikli sözleşme olduğuna dair görüşler mevcuttur. Kefalet ve garanti sözleşmeleri, teminat sözleşmelerinin türü olup hukuki nitelikleri benzeşmekte ve uygulamada sıkça birbirine karıştırılmaktadır. Kefalet ve garanti sözleşmelerinin özellikleri ve arasındaki farklara https://www.mondaq.com/Article/1269270 linkindeki yazımızda detaylıca değinmiştik. Nihayetinde hukuki niteliği bakımından Yargıtay, banka teminat mektuplarının garanti sözleşmesi olduğuna kanaat getirmiştir:
Yargıtay İçtihadı Birleştirme Hukuk Genel Kurulu., E. 1969/4 K. 1969/6 T. 11.06.1969
Burada banka gümrük idaresine karşı onun isteği üzerine, hiçbir itiraz dermeyan etmeden ve hüküm istihsaline mahal kalmadan bu parayı ödemeyi kabul etmekle esas borcun hukuken mevcut, muteber ve dava edilebilir olduğuna dair kefilin Borçlar Kanunu'nun 497 inci maddesine göre ileri sürmekle mükellef olduğu derileri dermeyan etmekten feragat etmek suretiyle asıl borçtan müstakil olarak bir taahhüt altına girmiş durumdadır. Asıl borçlu bu derileri dermeyan etmek hakkım haiz ve kefilde kanunen buna mecbur olduğu halde banka bunları ileri sürmekten feragat etmek suretiyle asıl borçludan daha ağır bir külfet altına girmiş durumdadır.
Günümüzde de bu görüş daha baskındır. Garanti sözleşmesi niteliğindeki banka teminat mektuplarının tarafları şu şekildedir: (i) Banka (ii) Bankanın lehine garanti verdiği, gerçek veya tüzel kişi lehtar (iii) Edimin yerine getirilmesini aksi takdirde tazminat ödemeyi taahhüt ettiği gerçek veya tüzel kişi muhatap.
Bir banka teminat mektubunun teminat niteliği taşıması için garanti sözleşmesinin şartlarını sağlaması gerekmektedir. Ancak bankaların yapmış olduğu banka teminat mektubu sözleşmesi, garanti sözleşmesinin varlığı için gerekli olan unsurları taşımaması halinde tamamen geçersiz olmayacak, yalnızca garanti sözleşmesi olarak değerlendirilemeyecektir. 1
Garanti veren banka, garanti alan tarafı belli bir hareket tarzına sevk etmek, özellikle onun alacaklı-temel ilişkide- olarak bir borç ilişkisine girişmesini teminat altına almak için bu hareket tarzından veya temel borç ilişkisinden doğacak tehlikeleri, riski karşılamayı üstlenir.2 Bazen risk, hayatın olağan akışı içinde, kendiliğinden artabilir. Riskin bu şekilde arttığı durumlarda, eğer teminat mektubunda tutar sınırı belirtilmemişse ve risk garanti sözleşmesinin özelliği ve amacı gereği artmışsa, artan kısım için garanti veren sorumlu olmaya devam eder.3
Banka teminat mektuplarında lehtarın fiilini taahhüt eden bankanın, lehtar ile muhatap arasındaki sözleşmeden bağımsız olarak taahhüt altına girdiği kabul edilmektedir. Burada bağımsızlık ile kastedilen, garanti verenin yükümlülüğünün asıl sözleşmenin varlığına, geçerliliğine ve dava edilebilir olup olmamasına bağlı olmadığıdır. 4 Bağımsız bir taahhüt altına girmek, banka teminat mektuplarının kefalet sözleşmesinden ziyade garanti sözleşmesi niteliği taşıdığını tevsik eder. Zira kefalet sözleşmesinde kefil fer'i nitelikte yükümlü iken, garanti sözleşmesinde garanti veren asıl borçtan bağımsız olarak asli nitelikte yükümlüdür.
Banka teminat mektupları, ödeme talebinin şekline, konusuna, geçerli oldukları süreye göre farklı türlere ayrılmaktadır.
- Ödeme talebinin şekline göre banka teminat mektupları 2 türdür: İlk talepte ödeme kayıtlı banka teminat mektupları ve şartlı teminat mektupları. Genellikle uygulamada ilk talepte ödeme kayıtlı banka teminat mektupları kullanılmaktadır. İlk talepte ödeme kayıtlı banka teminat mektuplarında banka muhatabın talep ettiği anda herhangi bir araştırma yapmadan, teminat verdiği meblağa kadar muhataba ödeme yapmak zorundadır.5 Şartlı teminat mektuplarında ise eğer teminat mektubuna eklenmiş şartların gerçekleşmiş olduğu ispat edilemezse, banka muhataba ödeme yapmaz.6 Teminat mektubu fiili bir durumun gerçekleşmesi ya da taraflarca mutabakata varılmış bir belgenin ibrazı yollarıyla şarta bağlanabilir.
- Konusuna göre banka teminat mektupları 3 türdür: Geçici, kesin ve avans teminat mektupları. Geçici teminat mektupları, bir ihaleye katılmayı sağlamak amacıyla verilen, ihale kazanıldığı takdirde lehtarın kesin teminat verme ve sözleşmeyi imzalama fiillerini garanti eden teminat mektuplarıdır.7 Kesin teminat mektupları, lehtarın mektupta belirtilen yükümlülüğünü yerine getireceğinin garanti edildiği, yükümlülüğün kısmen ya da tamamen yerine getirilmemesi halinde bankanın tazmin borcu doğduğu teminat mektubu türüdür.8 Avans teminat mektupları ise genellikle ihalelerde karşımıza çıkmaktadır, yüklenicinin işe başlaması için aldıkları peşin avans miktarının, bir banka tarafından garanti edilmesidir. Sözleşme hükümlerine uygun olarak yüklenici taahhütlerini yerine getirdikçe, avans, hak edişlerinden mahsup edilmek suretiyle geri alınır.
- Geçerli oldukları süreye göre banka teminat mektupları 2 türdür: Vadeli ve vadesiz banka teminat mektupları. Vadeli teminat mektupları, bankanın teminat mektubundan kaynaklanan sorumluluğunun belli bir süre ile sınırlandırıldığı teminat mektuplarıdır. Vadeli teminat mektuplarında bankanın sorumlu olabilmesi için, teminat mektubu ile güvence altına alınmış olan riskin, öngörülmüş olan vade içerisinde gerçekleşmesi gerekmektedir. Riskin öngörülen vadede gerçekleşmemesi durumunda bankanın sorumluluğu doğmayacaktır.9 Vadesiz teminat mektuplarında ise rizikonun üstlenilmesi için belli bir süre sınırı konulmaz.
Footnotes
1. Doğan, Vahit, Banka Teminat Mektupları, 3.b., Ankara 2005, s. 39
2. TANDOĞAN, Özel Borç İlişkileri, s.811.
3. REİSOĞLU, Garanti Mukavelesi, s.11.; YAVUZ, Özel Hükümler, s.879.
4. Tandoğan, A.G.E, s. 812;
5. YENER COŞKUN, Hilal: Banka Teminat Mektuplarında İlgililerin Hak ve Borçları, Vedat Yayıncılık, İstanbul, 2012, s. 64.
6. YENER COŞKUN, a.g.e, s. 117
7. Türkiye'de Teminat Mektupları: Uygulamalar ve Hukuki Sorunlar, Abdurrahman ÇETİN, Yusuf DİNÇ, s. 73
8. YENER COŞKUN. A.g.e 118.
9. YENER COŞKUN. A.g.e 121.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.