Türk hukukunda gazetecilerin çalışma ilişkileri, 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun (Bundan sonra Basın İş Kanunu olarak anılacaktır.) ile düzenlenmiş olup Türkiye'de yayımlanan gazete, internet haber siteleri, süreli yayınlarda, haber ajanslarında ve fotoğraf ajanslarında her türden fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunu'ndaki "işçi" tarifinin kapsamı dışında kalan kişilerle bunların işverenleri arasındaki ilişkiler Basın İş Kanunu tarafından güvence altına alınmıştır.
Öncelikle Basın İş Kanunu'nu kapsamına yönelik değerlendirme yapmak gerekirse; radyo – televizyon çalışanlarının Basın İş Kanunu tabi olarak değerlendirilebilmeleri için haberle ilgili birimde çalışmaları, haberin oluşumuna doğrudan katkı sağlamaları gerekmektedir. Haber müdürü̈, muhabir, foto muhabiri, spiker gibi haber biriminde doğrudan haberle ilgili çalışanlar "gazeteci" olarak değerlendirilmelidir 1. Buna göre çalışan, salt işyerinin radyo ya da tv olması sebebiyle Basın İş Kanunu'na tabi olmayacaktır. Çalışanın tabi olacağı mevzuatın belirlenmesi amacıyla öncelikle yapmakta olduğu iş ve işin niteliklerinin netleştirilmiş olması gerekmektedir. Basın İş Kanunu'na tabi olabilmesi için çalışanın yaptığı işin basınla ilgili olması şarttır. Örneğin radyo / tv işyerinde şoför olarak çalışan bir kimsenin Basın İş Kanunu'na tabi olduğundan bahsedilemeyecektir.
Basın İş Kanunu'na tabi çalışanların çalışma süreleri, İş Kanunu'ndan ayrı olarak "günlük iş süresi" ve "haftalık iş süresi" olarak iki başlıkta ele alınmış ve "Çalışma Müddeti ve Fazla Mesai" başlığı altındaki "Ek Madde 1"de düzenlenmiştir.
- Günlük iş süreleri:
Basın İş Kanunu kapsamındaki çalışanların günlük çalışma süresi 8 saattir. 8 saatlik süre, hem gece hem de gündüz çalışmaları için düzenlenmiştir. Basın İş Kanunu'na göre; gece ve gündüz çalışma saatlerinin 8 saati aşması ve UBGT ve hafta tatillerinde çalışılması halinde fazla çalışma yapılmış sayılacaktır.
|
Gazetecinin pazar gününden başka bir günde hafta tatili kullanması halinde pazar günü yapmış olduğu çalışma fazla çalışma sayılmayacaktır. |
Fazla çalışma karşılığı çalışana, saatlik çalışma ücretinin %50 fazlası ödenir. Ancak; saat 24'ten sonraya denk gelen çalışmalarda çalışana ödenecek ücret, saatlik ücretin 1 misli fazlası olmalıdır. Fazla çalışma ücretinin, takip eden ücret ödemesi ile birlikte yapılması gerekmektedir.
|
Fazla çalışma saatlerinin hesabında; yarım saatten az olan süreler yarım saat, fazla olan süreler ise 1 saat sayılır. Fazla mesai günde 3 saati geçemez. |
- Haftalık iş süreleri:
Basın İş Kanunu'nun günlük çalışma süresi ve hafta tatiline ilişkin düzenlemesinden hareketle, bir haftalık bir çalışma döneminde haftalık en fazla çalışma süresinin 48 saat olduğu söylenebilecektir. Gazetecinin, yaptığı işin gereği olarak sürekli gece devresinde çalışması durumunda ise, haftalık en fazla çalışma süresi 40 saat olacaktır. Bilindiği üzere İş Kanunu'nda haftalık çalışma süresinde gece ve gündüz çalışmasına istinaden ayrık bir düzenleme bulunmamaktadır.
Basın İş Kanunu md. 19'da; gündüz çalışması yapan gazeteciler bakımından haftanın 6 günü çalışma yapılması ve bu 6 günü takip eden 1 günlük sürede çalışana, ücretli hafta tatili izni verilmesi düzenlenmiştir. Gece çalışan gazeteciler bakımından ise haftalık ücretli tatil günü 2 gündür. Buna göre; devamlı gece çalışması yapan gazeteciler haftanın 5 günü çalışma yapacaktır.
Şayet bireysel basın iş sözleşmesinde; fazla çalışma ve genel tatil çalışmalarının karşılığının aylık ücret içinde ödeneceği öngörülmüşse çalışanın almakta olduğu ücret miktarı da göz önünde bulundurularak yaptığı fazla çalışmaların, ücretin içinde ödenmekte olduğu sonucuna varılmalıdır. Yargıtay bir kararında; sözleşme içeriğinde anılan hükmün yer alması nedeniyle "Mahkemece, bireysel basın iş sözleşmesi dikkate alınarak fazla çalışma ücreti talebinin reddi gerekirken hatalı değerlendirme ile yazılı şekilde karar verilmesi isabetsiz olup bozmayı gerektirmiştir." şeklinde hüküm tesis etmiştir 2. Bu husus, 4857 Sayılı İş Kanunu ile paralellik göstermekte olup İş Kanunu'na tabi çalışanlar bakımından da sözleşmelerine fazla çalışma ücretlerinin aylık ücrete dahil olduğuna dair düzenleme yapılması mümkündür.
|
İş Kanunu'ndan farklı olarak; Basın İş Kanunu'na tabi gazeteciye fazla mesai yaptırabilmek için çalışanın muvafakatinin alınması şartı aranmamaktadır. |
|
SONUÇ Görüleceği üzere Basın İş Kanunu, 4857 Sayılı İş Kanunu'ndan farklı düzenlemeler içermekte ve İş Kanunu'ndaki birtakım düzenlemeler, Basın İş Kanunu'nda yer almamaktadır. Örneğin İş Kanunu md.13'te; kısmi süreli – tam süreli iş sözleşmesi ayrımı yapılmış ve kısmi süreli iş sözleşmesinin sınırları konulmuştur. Basın İş Kanunu'nda bu yönde açık bir düzenleme bulunmamakta ise de İş Kanunu'ndaki düzenleme sınırları çerçevesinde gazetecilerin de kısmi süreli çalışma yapabileceği kabul edilebilecektir 3. Öte yandan yukarıda da belirtildiği üzere; yıllık 270 saatlik fazla çalışma sınırına dair -İş Kanunu'nun aksine- Basın İş Kanunu'nda açık düzenleme bulunmuyor olmasına rağmen İş Kanunu'ndaki düzenlemenin kıyasla uygulanacağı kabul edilmemekte, bu noktada; Basın İş Kanunu'ndaki 3 saatlik fazla çalışma sınırı dikkate alınmaktadır. Buna göre; 5953 Sayılı Basın İş Kanunu'nun Ek 1 maddesine göre fazla çalışma süresinin günlük 3 saati aşamayacağına göre ve Basın İş Kanunu'nda yasak sınır olan 270 saat hükmüne dair bir düzenleme olmadığı göz önünde bulundurularak değerlendirme yapılması gerekmekte ve iş sözleşmesine eklenecek hükmün, günde 3 saate kadar fazla çalışmayı kapsadığı kabul edilmelidir 4. Yine İş Kanunu'ndan farklı olarak Basın İş Kanunu'nda; gazetecilere ücretleri zamanında ödemeyen işverenlerin bu ücretleri, geçecek her gün için % 5 fazlasıyla ödemek zorunda olduğuna dair hüküm bulunmaktayken bu hüküm, Anayasa Mahkemesi'nin 04.02.2020 tarih ve 31039 sayılı RG'de yayımlanan kararı ile iptal edilmiştir. Bir diğer sorun ise Basın iş sözleşmesi ile çalışanların kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışıp çalışamayacağıdır. Basın İş Kanunu kapsamında çalışan bir işçinin, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştığının kabul edilebilmesi için, kural olarak günlük çalışma süresinin 1/3'ten daha fazla oranda kısaltılması gerekecektir. Dolayısıyla, günlük çalışma süresi 5,32 saat veya daha az olan gazeteci, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışıyor kabul edilecektir. Bu noktada sürekli gece devriyesinde çalışan kişinin kısmi süreli çalışmasında ise haftalık en fazla çalışma süresi olan 40 saat üzerinden hesaplama yapılması şarttır. |
Footnotes
1 Yargıtay 9. HD 2015/20549 E., 2018/13466 K., 21.6.2018 tarihli kararı
2 Yargıtay 9. HD 2014/12824 E., 2015/25388 K., 14.09.2015 tarihli kararı
3 TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi / Ağustos – Kasım 2008
4 Yargıtay 9. HD 2015/7173 E., 2018/1009 K., 23.01.2018 tarihli kararı
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
