Yaşar Kaan KARAGÖL
Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğrencisi

ÖZET

Uluslararası ticarette çeşitli ödeme yöntemleri kullanılmakta ve bu ödeme yöntemleri gerek uluslararası gerekse ulusal mevzuatlarla düzenlenmektedir. Zira hem yerel hem global aktörleri bünyesinde bulunduran uluslararası ticarette, coğrafi farklılıklardan doğan belirsizliklerin önüne geçilmesi ve kurallar birliği yaratarak hukuk güvenliğinin sağlanması adına, ticaretin en önemli adımlarından biri olan 'ödeme' aşamasının detaylı bir şekilde düzenlenmesi önem arz etmektedir. Makalede, bu düzenlemeler sonucunda ortaya çıkan uluslararası ticaretin ödeme yöntemlerinden biri olan akreditifin, incoterms kapsamında kullanımı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Uluslararası Ticaret, Incoterms, Akreditif, Ödeme Yöntemleri.

GİRİŞ

21. yüzyılın vazgeçilmez ve şekillendirici kavramlarından biri olan 'küreselleşme', pek çok farklı kurum, kavram ve hukuki düzenlemeyi de beraberinde getirmiştir. Küreselleşme ile birlikte hacmi ve etkisi artan bir diğer kavram da uluslararası ticaret olmuştur. Uluslararası ticarete bir tanım yüklemek gerekirse, farklı ülkeler arasında gerçekleşen mal ve hizmet akımı denebilir. İç ticaretten farklı olarak yabancı aktörler, yabancı para birimleri, gümrük tarifeleri, kotalar, döviz kontrolleri, uluslararası lojistik kuralları gibi farklı kavramlara sahiptir.

Uluslararası ticaretin, insanlar, tüketiciler, şirketler, kurumlar ve hatta zaman zaman devletler üzerinde ne kadar fazla etkisi olduğu malumdur. Nitekim dünyanın her yerindeki ürünlerin yine dünyanın her yerine satılması ve ulaştırılması söz konusudur. Konunun önemi ve işlemlerin hacmi ile birlikte, aktörlerin farklı coğrafyalardan farklı anlayışlarla gelmesi, uluslararası ticaretin mümkün olduğunca detaylı bir şekilde düzenlenmesinin sebepleridir. İşte bu bağlamda, uluslararası ticarete şeklini veren kurallar bütünü olan Incoterms karşımıza çıkar. Ödeme aşamasında da pek çok farklı yöntemin yanında makalenin konusunu teşkil eden 'akreditif' mevzu bahistir.

1. ULUSLARARASI TİCARET

Uluslararası pazarda ürün ve hizmet alım ve satımının gerçekleştiği ticaret alanı olan uluslararası ticaret, devletlerin ve şirketlerin, belli alanlarda rekabet avantajı sağlamalarına olanak sağlar. Her devlet ve her şirketin rekabet avantajına sahip olduğu alan farklıdır, bu da devlet ve şirketlerin özel ve coğrafi durumlarına göre değişiklik gösterir. Dolayısıyla aslında uluslararası ticarette bu tip farklılıklardan doğan bir bütün vardır. Uluslararası ticarette rol alan aktörlerin birbirlerini tamamlamaları söz konusudur.

Bu rekabet ortamı ve hacmin fazlasıyla artması sonucunda, uluslararası ticaretin gittikçe daha detaylı hukuki düzenlemelere tabi olması kaçınılmaz olmuştur. Bu durum da uluslararası ticaret hukukunun doğmasına yol açmıştır.

2. ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU

Uluslararası ticaretin kurallarının ve teamüllerinin belirlendiği hukuk dalıdır. Uluslararası ticaret hukukunun iki ana amacı bulunmaktadır: uluslararası

ticareti geliştirmek ve ihracat kontrolünü sağlayarak uyuşmazlıkları çözmek.1 Bu bağlamda, yabancı uyruklu tacirler, şirketler ve hatta devletlerin arasındaki sözleşmeler, taşıtan ve taşıyan arasındaki sözleşmeler, ithalat ve ihracat kuralları, lojistik kuralları, teslim şekilleri, ödeme yöntemleri, kotalar, gümrük tarifeleri, rekabet kuralları, devletlerarası anlaşmalar, yabancı uyruklu kişiler arasında ticaretten doğan uyuşmazlıkların çözümü vs. gibi birçok farklı konuyla ilgilidir. Görülebileceği üzere hem kamu hukukuna hem de özel hukuka dahil olabileceği alanlar mevcuttur.2 Sektör bakımından ise bir sınır tanımamaktadır. Uluslararası ticaret hukukunun gelişmesine katkı sağlayanların başında Uluslararası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce – ICC) ve Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization – WTO) sayılabilir. Bunlar gibi küresel örgütler ve organizasyonların yanında, NAFTA, GAFTA, Karadeniz İşbirliği Teşkilatı gibi özel ve yerel teşkilatlar da mevcuttur.

2.1. Uluslararası Ticaret Hukukunun Başlıca Kaynakları

i) Incoterms: Uluslararası Ticari Şartlar (International Commercial Terms) olarak da bilinen Incoterms, Uluslararası Ticaret Odası tarafından düzenli aralıklarla belirlenip uluslararası ticarette ürün alım-satımına uygulanan kurallar bütünüdür. Daha çok teslim, taşıtan-taşıyan arasındaki ilişkiler, paketleme, etiketleme, kargo ve sorumluluk konularını düzenleyen bu kurallar, aynı zamanda örnek ve matbu sözleşmeler şeklinde de karşımıza çıkabilmektedir. CFR, FOB, CIP vs. gibi farklı esaslar içeren, aynı durumlarda farklı sorumluluk kuralları teşkil eden kurallardan meydana gelir.3

ii) UCP 600: Günümüzde kullanımda olan 'akreditif' ödeme yöntemine ilişkin kurallar, yine Uluslararası Ticaret Odası tarafından hazırlanan UCP 600 belgesinde düzenlenmektedir.

iii) CISG: "Birleşmiş Milletler Uluslararası Mal Satım Sözleşmeleri Konvansiyonu" kapsamında, milletlerarası ticaretin eşitlik ve karşılıklı menfaatler temelinde gelişmesi ve Devletler arasındaki dostane ilişkilerin teşvik edilmesi amacıyla mal satışlarına ilişkin birtakım kurallar getirilmiştir.4

iv) Teamüller: Uluslararası ticaret hukukunda teamüller çokça kullanılmaktadır. Zaten ilk başlarda tamamen teamüller üzerine kurulu bir alan olduğu için, bu özelliğini günümüzde de sürdürmektedir. Özellikle Birleşik Krallık hukuk sistemindeki yerleşik yargı kararlarının teamüllerin hala uygulanmasında etkisi yüksektir.5

2.2. Uluslararası Ticaret Hukukunun Süjeleri

i) Satıcı: Mal veya hizmeti uluslararası pazarda satışa sunan tacir, şirket veya devlet.

ii) Alıcı: Satıcıların mallarını veya hizmetlerini satın alan, satıcıdan farklı uyruğa sahip kişi, şirket veya devlet.

iii) Taşıtan: Alıcı ve satıcı arasında Incoterms kapsamında yapılan sözleşme tipine göre, taşıtanın kim olduğu farklılık gösterebilir. Örneğin CIF şartlarında yapılan bir sözleşmede taşıma sözleşmesini yapan ve navlunu ödeyen satıcıyken, FOB sözleşmelerinde bu sözleşmeyi alıcı da yapabilmektedir. Sonuç olarak taşıtan, taşıyan ile taşıma sözleşmesini yapan kişi olacaktır.

iv) Taşıyan: Taşıma senedinde belirtilen malı, belirlenen yerden alıp belirlenen yerde belirlenen kişiye teslim etme yükümlülüğü bulunan kişi.

v) Banka: Akreditif/Teminat Mektubu gibi bazı ödeme yöntemlerinde, birden fazla banka tek bir satış için aktif rol alabilmektedir. Bu gibi durumlarda, uluslararası ticaret hukukunun bu bankalar için de öngördüğü kurallar mevcuttur.

2.3. Uluslararası Ticaretin Aşamaları6

i) Anlaşma: Satıcı ile alıcının malın cinsi, miktarı, ücret, teslim şekli, teslim tarihi, ödeme tarihi gibi esaslı unsurlar üzerinde anlaşmaya varmaları.

ii) Malların Hazırlanması: Anlaşmada belirlenen cins ve miktardaki malların paketlenmesi, etiketlenmesi ve taşımaya hazır hale getirilmesi.

iii) Evrakların Hazırlanması: Özellikle taşıma sözleşmesi, faturalar, konşimento gibi belgelerin uluslararası ticaret hukuku gereklerine uygun bir şekilde hazırlanması. Bu aşamada, taşıyana teslim de gerçekleşir.

iv) Nakliye: Malların taşıyana teslim edilmesinin ardından nakliye aşamasına geçilir. Alıcı veya temsilcisi malları teslim aldığında bu aşama sona erer. Bu aşamadaki sorumluluklar konusunda CMR ve CIM gibi konvansiyonlara başvurulur.

v) Teslim: Alıcının malları devralması ve kabul etmesi anıdır.

vi) Ödeme: Bu aşama, tarafların yaptığı anlaşmaya göre herhangi bir vakitte olabilir. Ödemenin nasıl yapılacağına yine taraflar karar verir. Uluslararası ticarette kullanılan başlıca ödeme şekilleri7 aşağıdaki gibidir;

(1) Peşin Ödeme

(2) Akreditif

(3) Vesikalı Tahsil

(4) Cari Hesap

(5) Konsinye

3. ULUSLARARASI TİCARETTE AKREDİTİF

Bankalar gibi mevcut ve güvenilir finansal kuruluşların ödeme taahhüdünde bulunarak satış bedelini garanti etmesi sayesinde hem ihracatçı hem de ithalatçı için en güvenilir ödeme yöntemlerinden biri, akreditiftir. Ödeme işlemi, alıcı ve satıcının bankaları arasında yapılan bir işleme dönüşür. Bu özelliklerinden dolayı, akreditif mektupları, uygulamada da çokça kullanılan bir yöntem haline gelmiştir. Sağladığı güvenliğin yanı sıra, ithalatçı ve ihracatçı arasındaki mesafeler ve coğrafi farklılıkların doğurduğu zorluklar bertaraf edilmektedir.8

3.1. Akreditif Süreci9

i) Tarafların anlaşması üzerine, alıcı, kendi bankasına, üzerinde anlaşılan miktarın satıcının bankasına ödenmesi için talimat verir.

ii) Alıcının bankası, gerekli risk analizlerini yaptıktan sonra satıcının bankasına, meşru ve yeterli ödeme yapılabileceğinin kanıtı olarak bir akreditif mektubu gönderir. Böylece akreditif açmış olur. Akreditif mektubunda, alıcı ve satıcı arasındaki anlaşma ve yapılacak işlemlere ilişkin detaylara yer verilir.

iii) Satıcının bankası (İhbar/Teyit eden banka), bu akreditif mektubunu tevsik eder ve satıcıya ihbarda bulunur.

iv) Satıcı, bütün nakliye ve teslim işlemleri tamamlandıktan sonra, nakliye ve teslimat ile ilgili tüm belgeleri ihbar eden bankaya sunar.

v) Teyit eden banka, kendisine akreditif açan banka tarafından gönderilen akreditif mektubu ile satıcı tarafından sunulan belgelerin uyum içinde olup olmadığını kontrol eder.

vi) Teyit eden banka, akreditif mektubu ile sunulan belgelerin uyumlu olduklarını tespit ettiği takdirde, belgeleri akreditif açan bankaya gönderir. vii) Akreditif açan banka, aynı şekilde belgeleri kontrol eder.

viii) Akreditif açan banka da belgelerin uyumlu olduğunu tespit ettiğinde, ihbar eden bankaya ödeme yapar ve alıcıya gerekli belgeleri iletir.10

3.2. Akreditif Türleri11

i) Ticari Akreditif: Uluslararası ticarette kullanılan, akreditifin standart halidir.

ii) İhtiyat/Teminat (Standby) Akreditifi: Bir teminat mektubu gibi, ancak olağan ödemede bir sorun olursa başvurulmak üzere açılan bir akreditiftir. Ödeme yapılamaması durumuna karşı güvence sağlar.

iii) Teyitli/Teyitsiz Akreditif: Teyitli akreditif, ihbar eden banka (satıcının bankası) tarafından teyit edilmiş akreditif mektuplarında olur. Bu durumda, teyit eden banka, akreditif mektubunda belirtilen ödemenin yapılacağını teyit eder. Akreditif açan bankanın ödeme yapmaması halinde, teyit eden banka satıcıya ödeme yapmakla yükümlü olacaktır.

iv) İbrazda Ödenen Akreditif (Sight Letter of Credit): Lehtarın (satıcı) gerekli belgeleri ihbar eden bankaya ibraz etmesi üzerine incelemenin ardından en kısa sürede ödeme yapılan akreditiftir.

v) Kırmızı Şartlı Akreditif: Lehtara, işlem tamamlanmadan önce avans olarak peşin bir ödeme yapılmasına imkan sağlayan akreditiftir.

3) UCP 600: "Uniform Customs and Practice for Documentary Credits", ICC tarafından son versiyonu 2007'de yayınlanmış olan, akreditif mektubu gibi kredi mahiyetindeki bütün belgelere uygulanan kurallar bütünüdür. Başlıca, akreditif açan bankanın sorumlulukları, ihbar eden bankanın sorumlulukları, belgelerin sunulması ve incelenmesi, belgelerin ve akreditif mektubunun uyumlu ve uyumsuz olma halleri, taşıma senetleri, mücbir sebep halleri gibi akreditiflerle ilgili tüm kurallar ve yukarıda bahsedilen esaslar, UCP 600 dahilindedir.12

4) Incoterms Bağlamında Akreditif: Incoterm kurallarının, farklı tip sözleşmelerde ihracatçı ve ithalatçıya farklı sorumluluklar yüklediğini göz önünde bulundurduğumuzda, akreditif yönteminin hangi Incoterm kuralları ile kullanılacağını belirlemenin önem arz ettiği anlaşılır. Bunun sebebi, akreditif yoluyla ödemenin gerçekleşmesi için, satıcının ihbar eden bankaya taşıma ile ilgili belgeleri bizzat sunması gerektiğidir. Dolayısıyla, taşıma sözleşmesini yapma sorumluluğunun satıcıya yüklendiği Incoterm kurallarının uygulandığı durumlarda akreditif yöntemini seçmek daha doğru olacaktır. Bu bağlamda, "C" kurallarının uygulanması gerektiğini söylemek yanlış olmayacaktır. "C" kuralları, taşıma sözleşmesi, taşıma senedi, sigorta vb. konuları genellikle satıcının sorumluluğunun kapsamına alan ve "C" ile başlayan Incoterm kurallarıdır. Örnek vermek gerekirse; CIF, CFR, CIP, CPT kuralları bu kapsama alınabilir ve akreditif yönteminin kullanılması durumlarında avantaj sağlar.13

SONUÇ

Görüldüğü üzere uluslararası ticarette önem arz etmesiyle birlikte hukuki düzenlemeler açısından kural koyucu mercilerin de önem verdiği bir konu olan akreditif, hayli detaylı kurallara tabidir. Bunun sonucunda da güvenilir ödeme yöntemi olarak bilinen akreditifin bu özelliği daha da pekişmektedir. İthalat ve ihracatta, tacirler, ICC tarafından belirlenen Incoterms kurallarından kendilerine en uygun geleni kullanabilirler. Fakat bunu yaparken, bu makalede de bahsedildiği gibi, kullanılacak ödeme yönteminin göz önünde bulundurulmasında fayda vardır. Nitekim akreditifin ödeme yöntemi olarak kullanılacağı bir uluslararası ticaret işleminde, fiziki zorluk veya herhangi bir gecikme yaşanmaması adına, taşıma sözleşmesi yapma ve nakliyeye ilişkin belgeleri düzenleme sorumluluğunun satıcıya yüklendiği Incoterms kurallarının tercih edilmesi isabetli olacaktır.

1 Georgetown Law Website – International Trade Law Cover Writing; https://www.law.georgetown.edu/your-life-career/career-exploration-professional-development/for-jd-students/explore-legalcareers/ practice-areas/international-trade-law/, 04/07/2019

2 Proaktif Hukuk ve Danışmanlık – Uluslararası Ticaret Hukuku Tanıtımı https://www.proaktifhukuk.com/uluslararasi-ticaret-hukuku.html, 04/07/2019

3 ICC Incoterms 2020 - https://iccwbo.org/resources-for-business/incoterms-rules/incoterms-2020/ ,07/07/2019

4 Av. Süleyman Topak, CISG Milletlerarası Mal Satım Sözleşmeleri Nedir? http://suleymantopak.av.tr/grup/sorular-ve-cevaplar/cisg-milletler-arasi-mal-satim-sozlesmeleri-nedir.html 07/07/2019

5 I Law Firm, International Trade Law Sources http://ilawfirm.org/international-trade-law-sources/, 07/07/2019

6 ExportAct , Dış Ticaret Nedir,http://www.exportact.com/dis-ticaret-nedir/, 10/07/2019

7 iContainers, International Payment Methods, 2019 https://www.icontainers.com/help/international-payment-methods/ 10/07/2019

8 Mevzuat.net, Dış Ticarete Ait Uluslararası Ödeme Şekilleri http://www.mevzuat.net/fayda/odemesekilleri.aspx 07/07/2019

9 Credit Research Foundation, Understanding and Using Letters of Credit, Part 1, https://www.crfonline.org/orc/cro/cro-9-1.html 11/07/2019

10 Özgür Eker, Letter of Credit Transaction https://www.letterofcredit.biz/index.php/2018/01/20/letter-of-credit-transaction/ 12/07/2019

11 Justin Pritchard, The Different Types of Letters of Credit https://www.thebalance.com/types-of-letters-of-credit-315040 07/07/2019

12 ICC, UCP 600, 2007 http://static.elmercurio.cl/Documentos/Campo/2011/09/06/2011090611422.pdf 12/07/2019

13 Mantissa E-Learning – Incoterms Explained, The Incoterms Rules & Letters of Credit, https://www.incotermsexplained.com/incoterms-2010-rules-letters-credit/ 11/07/2019

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.