ÖZET

Yenilenebilir enerji kaynakları kömür, doğalgaz gibi zamanla tükenen fosil yakıtlara olan bağımlılığı azaltmaktadır. Özellikle 1973 yılında Arap devletlerinin petrol fiyatlarını arttırmasıyla yaşanan petrol krizi bu konudaki farkındalığı dünya genelinde yükseltmiştir. Hidrolik, rüzgâr, jeotermal, güneş, biyokütle ve diğer yenilenebilir enerji kaynakları çevreyle dost olmaları ve tükenmemeleri sebebiyle devlet teşvikleriyle de desteklenmektedirler. Bu sebeple, yenilenebilir enerji teknolojilerine ilişkin gerçekleştirilen patent başvurularının sayısı da günden güne artmaktadır. Makalemizde yenilenebilir enerji teknolojilerinin öneminden ve bu alanda gerçekleştirilen patent başvurularından bahsedilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir Enerji Kaynakları, Fosil Yakıtlar, Patent, İnovasyon, Devlet Teşvikleri.

GİRİŞ

Yenilenebilir enerji, gücünü doğadan alan ve tükenmeyeceği düşünülen çevreyle dost enerji kaynağıdır. Güneş enerjisi, biyokütle enerjisi ve rüzgâr enerjisi en çok kullanılan türlerindendir. Türkiye'nin bulunduğu konum ve coğrafi özellikleri sayesinde temiz enerji elde etme potansiyeli oldukça yüksektir.

Yenilenemeyen enerji kaynakları ise karbon bazlı olarak sınıflandırılan sonlu kaynaklardır. Petrol, kömür ve doğalgaz gibi yaygın olarak kullanılan fosil yakıtlar çevreyi kirletmekte ve sera etkisi yaratarak iklim değişikliğine sebep olmaktadırlar. Bu kaynaklara olan bağımlılığın azaltılması çevresel ve ekonomik açıdan önem teşkil etmektedir. Bir diğer enerji çeşidi olan nükleer enerji, kullanımı için ilk yatırım maliyetlerinin yüksek olması ve radyoaktif atık bırakması nedeniyle tercih edilmemektedir.

Tüm bunlar, yenilenebilir enerji teknolojilerine olan ilgi ve yatırımın önem kazanmasını sağlamıştır. Devlet teşvik politikalarının da gündeme gelmesiyle bu alanda yapılan çalışmalar yoğunlaşmış ve geliştirilen yeni teknolojiler sayesinde patent başvurularının sayısı ve niteliği artmıştır.

I. TÜRKİYE'DE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ KULLANIMI

Yenilebilir enerji kaynakları doğada kendiliğinden bulunmakta ve sürekliliğini korumaktadır. Fosil yakıtlara nazaran daha çevreci oldukları bilinmektedir. Üstelik dünyadaki fosil yakıt rezervlerinin önümüzdeki 45 yıl içerisinde tükenmesi beklenmektedir. Bu nedenle alternatif enerji kaynaklarına yönelim bir zorunluluk haline gelmiştir.

Dünya genelinde yaygın olarak kullanılan yenilebilir enerji kaynağı çeşitleri; güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, hidroelektrik enerjisi, biyokütle enerjisi, jeotermal enerji ve dalga enerjisi olarak sınıflandırılmaktadır.

TC. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın resmî sitesinden elde edilen bilgiye göre yenilenebilir enerji verileri aşağıdaki tablodaki gibidir; Türkiye, coğrafi konumu ve doğal kaynakları sebebiyle yenilenebilir enerji üretim potansiyeli yüksek bir ülkedir. Ancak tablodan da anlaşılacağı

üzere, yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji potansiyelleri ile yıllık üretim miktarları kıyaslandığında kaynaklarımızın yeterince değerlendirilmediği, bu alandaki çalışmaların gelişime açık olduğu ve teknolojik çalışmalara hız kesmeden devam edileceği görülmektedir.

II. TÜRKİYE'DEKİ ENERJİ VERİMLİLİĞİ DESTEKLERİ

Türkiye'de yenilebilir enerji kaynaklarına ilişkin destekler 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kanunu'na göre düzenlenmektedir. Bu Kanun'a göre yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten gerçek ve tüzel kişiler, ihtiyaçlarının üzerinde ürettikleri elektrik enerjisini dağıtım sistemine vermeleri halinde Kanun'un ekinde bulunan I Sayılı Cetvel'deki fiyatlardan on yıl süre ile faydalanabileceklerdir. Bu sayede, elektrik enerjisi üreten kişilere alım garantisi verilmesi söz konusudur.

Kanun'da bulunan I Sayılı Cetvel detaylı olarak incelendiğinde, biyokütle ve güneş enerjisine verilen teşviklerin diğerlerine oranla daha fazla olduğu da açıkça görülmektedir.

Madde 6/B incelendiğinde ise, lisans sahibi tüzel kişilerin 5346 sayılı Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı ve 31/12/2015 tarihinden önce işletmeye giren üretim tesislerinde kullanılan mekanik veya elektromekanik aksamın yurt içinde imal edilmiş olması halinde, bu tesislerde üretilerek iletim veya dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi için I Sayılı Cetvel'de belirtilen fiyatlara, üretim tesisinin işletmeye giriş tarihinden itibaren beş yıl süreyle Kanun'a ekli II sayılı Cetvel'de belirtilen fiyatlar ilave edilerek ek bir teşvikten daha yararlandırıldığı anlaşılmaktadır.

Enerji verimliliğinin arttırılması ve gereksiz enerji kullanımının önlenmesine yönelik mülga Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü tarafından tebliğ olarak yayımlanan usul ve esaslara uygun olarak hazırlanan projeler ise, Verimlilik Artırıcı Proje ("VAP") olarak değerlendirilmeye alınmaktadırlar. Bu kapsamda değerlendirilen projelere KDV hariç olmak üzere toplamda en fazla 1 milyon Türk Lirası'na kadar destek verilmektedir. Geri ödeme süresi 5 yıla kadar olanlara ise proje bedelinin en fazla %30'u hibe olacak şekilde verilmektedir.1

Bir diğer destek olan gönüllü anlaşmalar ("GA") ile; işletmelerin geçmiş 5 yıllık enerji yoğunluklarının ortalaması olan referans enerji yoğunluğuna göre, önceden taahhüt ederek üç yıllık izleme dönemi sonunda ortalama en az %10 oranda enerji yoğunluğunu azaltan işletmelere hibe şeklinde devlet desteği verilmektedir.2 GA yapan ve taahhüdünü yerine getiren bir işletmenin anlaşmanın yapıldığı yıla ait enerji giderinin %20'sine 200.000 TL'ye kadar destek olunmaktadır.

III. YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİNE İLİŞKİN PATENT ÖRNEKLERİ

Yenilenebilir enerji kaynaklarına verilen önemin artmasıyla beraber tekniğe özgü ihtiyaçlar ortaya çıkmıştır. Teknik ihtiyaçların giderilmesi için gerçekleştirilen teknik çözümler ise bu alanda birçok patente konu olmuştur. Üstelik yenilenebilir enerji teknolojilerine ilişkin gerçekleştirilen buluşların sayısı azımsanmayacak kadar çoktur. Yenilenebilir enerji teknolojileri bilişim, makine, tarım ve elektronik gibi çeşitli sektörler ile sentez edilmiştir.

Bazı örnekleri inceleyecek olursak, JP20181374653 no.lu dokümanda güneş ışığının toplanmasını arttıran bir fotovoltaik modül geliştirilmiştir. İki yönlü olarak ışık alan fotovoltaik modül bir ön paketleme bileşeni ve bir arka paketleme bileşeni tarafından korunan güneş pili hücresi içermektedir. Ön paketleme bileşeni, fotovoltaik modülün ön tarafında saydam bir üst kapak içermektedir. Arka paketleme bileşeni ise fotovoltaik modülün arkasından ışığın girmesini ve güneş hücrelerine ulaşmasını sağlayan şeffaf bir parça ile güneş hücresinin önünden gelen ışığı yansıtmak için kullanılan bir yansıtma parçasına sahiptir.

Güneş panellerinin üzerinde biriken kir, toz ve çeşitli partiküller verimliliklerini büyük ölçüde düşürmektedir. Bu sebeple kendi kendini temizleyen güneş panelleri, temizleyici robotlar ve benzeri buluşlar gerçekleştirilmiştir. US20190637884 no.lu patent dokümanında kirlilik sorununa çözüm olarak geliştirilen otomatik güneş paneli temizleme cihazı anlatılmaktadır. Cihaz üzerindeki sürücüler, temizleyici parçayı panelin bir yüzeyi boyunca itmektedir. Panelin bir kenarının tespit edilmesi için ise sürücülere sensör yerleştirilmiştir. Böylelikle bir kontrol devresi sensörden gelen verilere dayanarak temizleyicinin panele göre hizalanmasını sağlamaktadır.

JP20081649795 no.lu patent dokümanında ise bir rüzgâr türbini jeneratörü sisteminin kanat kontrolünün yapılmasına ilişkin bilişim tabanlı bir sistem söz konusudur. Kontrol sistemi ile önceden belirlenmiş bir zaman dilimine göre gerçek zamanlı rüzgâr durumuna ait parametrelerin elde edilmesi, asal rüzgâr enerjisinin bir yön açısını tespit etmek için elde edilen rüzgâr koşul parametresinin vektör analizinin yapılması ve rüzgâr türbini jeneratörü sisteminin kanatlarının temel rüzgâr enerjisinin yön açısına göre kontrol edilmesi sağlanmaktadır. Ülkelerin coğrafi özellikleri dikkate alınmakla beraber enerji potansiyelleri ve ihtiyaçlarına göre ilgilendikleri alanlar değişmektedir. Dolayısıyla, güneş ve rüzgâr enerjisine ek olarak biyokütle, jeotermal ve okyanus enerjisi gibi diğer alanlarda da çeşitli buluşlar mevcut bulunmaktadır.

SONUÇ

Fosil yakıtların çevreye olumsuz etkilerinin yanı sıra kaynaklarının azalmaya başlamış olması insanlığın alternatif çözümler bulmasını gerekli kılmıştır. Yenilenebilir enerji teknolojilerindeki gelişmeler, devlet teşviklerinin de katkısıyla her geçen gün artmaktadır. Sunulan teknik çözümler patente konu olmakta ve her buluş bir yenisine zemin hazırlamaktadır. Bu durum ülkelerin yakın gelecekte tamamen yenilenebilir teknolojilerle enerji ihtiyaçlarını karşılayacak potansiyele sahip olmaları konusunda umut vermektedir.

1 https://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Sayfalar/Enerji-Verimliligi-Destekleri

2 https://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Sayfalar/Enerji-Verimliligi-Destekleri

3 https://worldwide.espacenet.com/?locale=en_EP

4 https://worldwide.espacenet.com/?locale=en_EP

5 https://worldwide.espacenet.com/?locale=en_EP

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.